مفاهیم اقتصادی به زبان ساده؛ افزایش یا کاهش ارزش پول ملی – قسمت پنجم
همان گونه که قبلا نیز گفته شد مجموع عملکرد یک اقتصاد می تواند در جهت کاهش ارزش پول یک کشور در مقابل رقبای خارجی عمل کند. در این وضعیت طبیعی است که نرخ حقیقی ارز کاهش یابد. اما تضعیف پول ملی اقدامی است که سیاست گذاران اقتصادی انجام می دهند و مستقل از کاهش ارزش پول ملی و در عین حال تحت تاثیر تحولات آن است. تضعیف پول ملی در نظام ارزی نرخ برابری ثابت انجام می گردد. در حالی که کاهش ارزش پول ملی ربطی به نظام ارزی انتخاب شده ندارد. تضعیف پول ملی یعنی اینکه بانک مرکزی طوری در بازار ارز دخالت کند تا نرخ اسمی ارز بالا رود یعنی به جای دلار ۱۰۰۰ تومان، قیمت دلار ۳۰۰۰ تومان شود.
در مطلب روز گذشته در خصوص تقوست یا تضعیف ارزش پول ملی، با ذکر ۵ مورد مواضع موافقین ارزش پول ملی مطرح شد. در این قسمت می خواهیم هواداران کاهش ارزش پول ملی را مورد بررسی قرار می دهیم.
۱- باید بین کاهش ارزش پول ملی و تضعیف پول ملی تفکیک قائل شد. اولی مقوله ای مربوط به نرخ حقیقی ارز است در حالی که اصطلاح دوم راجع به نرخ اسمی ارز است. همان گونه که قبلا نیز گفته شد مجموع عملکرد یک اقتصاد می تواند در جهت کاهش ارزش پول یک کشور در مقابل رقبای خارجی عمل کند. در این وضعیت طبیعی است که نرخ حقیقی ارز کاهش یابد. اما تضعیف پول ملی اقدامی است که سیاست گذاران اقتصادی انجام می دهند و مستقل از کاهش ارزش پول ملی و در عین حال تحت تاثیر تحولات آن است. تضعیف پول ملی در نظام ارزی نرخ برابری ثابت انجام می گردد. در حالی که کاهش ارزش پول ملی ربطی به نظام ارزی انتخاب شده ندارد. تضعیف پول ملی یعنی اینکه بانک مرکزی طوری در بازار ارز دخالت کند تا نرخ اسمی ارز بالا رود یعنی به جای دلار ۱۰۰۰ تومان، قیمت دلار ۳۰۰۰ تومان شود. با توضیح گفته شده معلوم می گردد که نمی توان به طور صوری کاهش قدرت خرید پول که به دلیل تورم و عملکرد ضعیف اقتصادی ایجاد شده را با کاهش نرخ ارز جبران کرد. کاهش مستمر ارزش پول یک کشور، نشان دهنده دو واقعیت است. اول بعد اطلاع رسانی این تغییر است که گویای آن است که نظام اقتصادی خوب کار نمی کند و دارای نوعی بیماری است. این کارکرد درست شبیه به افزایش دمای بدن به هنگام بروز بیماری است. این افزایش دما، از نظر پزشک نشانه ای از بیماری است و نه خود بیماری. واقعیت دوم آن است که افزایش نرخ ارز نشان دهنده به کار افتادن سازوکارهایی در جهت مقابله با ضعف های درونی اقتصاد است که آن نیز باز شبیه افزایش دمای بدن است که نشان دهنده فعال شدن قدرت دفاعی بدن برای مقابله با حمله ویروس و یا میکروب است.
۲- تضعیف ارزش پول ملی به دلیل ارزان تر شدن قیمت محصولات داخلی در مقایسه با کالاهای رقیب خارجی، اقدامی در جهت افزایش صادرات در بازار جهانی است. اگر هدف افزایش صادرات و قطع وابستگی به درآمد نفت باشد، باید به تضعیف ارزش پول ملی به عنوان یک ابزار مهم نگریست. دلیل آن کاملا مشخص است. کالایی که قیمت آن در داخل ۸۰۰ تومان است با دلار ۸۰۰ تومانی با قیمتی معادل با یک دلار در بازار جهانی عرضه خواهد شد، اما اگر همان کالا بخواهد با دلار ۴۰۰ تومانی عرضه شود، قیمتی معادل با دو دلار خواهد داشت. طبیعی است که در برابر رقبای خارجی قدرت رقابت کمتری خواهد داشت. اما اگر نرخ دلار ۲۴۰۰ تومان شود این کالا در خارج از کشور به قیمت یک چهارم دلار به فروش می رسد و طبیعی است که مشتری بیشتری خواهد یافت. در گذشته تثبیت و یا تقویت پول ملی موجب شده تا صادرات ایران رشد نداشته باشد و اقتصاد ایران به نفت وابسته بماند.
۳- کاهش نرخ ارز ضمن اینکه به کاهش صادرات می انجامد به افزایش واردات می انجامد. دلیل آن نیز آن است که با کاهش نرخ ارز اسمی قیمت محصولات خارجی به ریال ارزان تر محاسبه می شود. لذا تقاضا برای برای محصولات خارجی اعم از کالاهای نهایی و سرمایه ای افزایش خواهد یافت. سیاست کاهش نرخ ارز، قدرت رقابت محصولات تولید داخل در برابر محصولات تولید خارج را نه به دلیل ناتوانی فنی و تکنولوژیک بلکه به دلیل کاهش نرخ ارز کاهش می دهد. دلیل آن این است که برخی محصولات داخلی در قیمت ارز فعلی بر محصولات تولید خارج مزیت دارند اما اگر نرخ ارز فعلی کمتر گردد این محصولات توجیه اقتصادی نخواهند داشت. لذا طبیعتا این صنایع از اقتصاد حذف می شوند که طبیعتا اشتغال در این بخش ها را کاهش خواهد داد.
۴- جمع دو پیامد کاهش نرخ ارز یعنی کاهش صادرات غیرنفتی و افزایش واردات به معنی کسری تراز بازرگانی است.
