اقتصاد به زبان ساده؛ مفهوم نرخ بهره واقعی و اسمی
در ادامه بیان مفاهیم اقتصادی به زبان ساده امروز می خواهیم در مورد نرخ بهره واقعی و اسمی اندکی صحبت کنیم. در کلیه بحث هایی که در مورد نرخ بهره انجام می شود باید به تفکیک نرخ بهره واقعی و اسمی توجه نمود. این تفاوت تنها با طرح نرخ تورم معنا می گردد. در یک اقتصاد تورمی نرخ بهره واقعی از تفاضل نرخ بهره اسمی از نرخ تورم مشخص می شود.
این امر بسیار فریبنده است که وقتی قرار است در مورد نرخ بهره سخن گفته شود تنها به عددی که بانک ها مشخص می کنند نگاه شود بلکه باید نرخ تورم را نیز به طور همزمان در نظر گرفت. به عنوان مثال نرخ سود سپرده ها از سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۸۲ از نرخ ۶٫۸۲ تا ۱۱٫۸ افزایش یافته است. در ابتدای امر این تغییر شاید یک رشد واقعی در نرخ سود سپرده به نظر می رسد اما وقتی به این نکته توجه گردد که در این فاصله نرخ تورم همواره دو رقمی بوده، منفی بودن نرخ سود سپرده کاملا مشخص می گردد.
کسانی که همواره پایین بودن نرخ بهره در کشورهای توسعه یافته را مطرح می کنند باید مقایسه ای میان نرخ تورم در ایران و کشورهای توسعه یافته نیز انجام دهند تا مقایسه کامل شود. در اکثر کشورهای توسعه یافته نرخ تورم کمتر از پنج درصد است لذا بسیار طبیعی است که نرخ بهره در آن جا تک رقمی باشد اما در ایران نرخ تورم دو رقمی است لذا طبیعی است که نرخ بهره نیز دو رقمی باشد.
برخی در ایران آرزو می کنند که روزی نرخ بهره عدد صفر شود. این افراد در واقع آرزوی روزی را در سر می پرورانند که بتوانند مجانی به سرمایه دست پیدا کنند. طبیعی و واضح است که همه دوست دارند از چیز رایگان استفاده کنند.
بنابراین واضح است که نرخ بهره صفر همیشه ایده آل همه صنعت گران است. لازم به ذکر است که در برخی مقاطع در برخی کشورها نظیر ژاپن، نرخ بهره صفر شده است. باز هم عده ای بدون تحلیل درست مسئله، خواستار تقلید از این امر در نظام بانکی ایران می شوند و مدعی می گردند که اگر ما نیز در ایران می خواهیم مثل ژاپن پیشرفت کنیم باید نرخ بهره خود را صفر کنیم.
این افراد اگر دقیق تر به مسئله نگاه کنند می بینند که نرخ بهره ژاپن در شرایطی صفر می شود که در ژاپن کاهش عمومی قیمت ها رخ داده است. (مفهوم کاهش عمومی قیمت ها را در مطالب آینده اشاره خواهیم کرد.) به عبارت دیگر در کشور ژاپن نرخ تورم منفی گردیده بود. لذا اگر نرخ بهره واقعی را محاسبه کنیم باز هم به عدد مثبتی خواهیم رسید.