ای ایران ای مرز پر گهر ؛ حسین گل گلاب و روح الله خالقی و سرودی به پهنای یک کشور
ای ایران ای مرز پرگهر
ای خاکت سرچشمه ی هنر
دور از تو اندیشه بدان
پاینده مانی و جاودان
ای دشمن! ار تو سنگ خاره ای من آهنم
جان من فدای خاک پاک میهنم…
در شهریور ۱۳۲۳ که نیروهای خارجی ایران را اشغال کرده بودند حسین گل گلاب ادیب و متفکر ایرانی در خیابان هدایت تهران رفتار تحقیر آمیز سربازان خارجی با مردم را مشاهده می‌کند، غمگین می‌شود و پس از آن به انجمن موسیقی ملّی واقع در خیابان هدایت می‌رود و ماوقع را برای روح الله خالقی آهنگساز و نوازند‌ه‌ی برجسته‌ی ویولن تعریف می‌کند. در ادامه با داستان موزیک نوستالژیک ای ایران ای مرز پر گهر با نت نوشت همراه باشید.
ای ایران ای مرز پر گهر اثری از حسین گل گلاب و روح الله خالقی
خالقی هم متأثر می‌شود و همین ماجرا آغازگر راهی می‌شود برای سرودن و ساختن آهنگ پرشکوه ای ایران ای مرز پر گهر این آهنگ دشتی نخستین بار با همخوانی گروه کر و خوانندگی “غلامحسین بنان” در سومین برنامه از برنامه‌های انجمن موسیقی ملّی ایران در دبستان نظامی واقع در خیابان سپه اجرا شد.
بیشتر بخوانید: نادر مشایخی آهنگساز و رهبر ارکستر ؛ نُت هایی برای ایران
خالقی درباره ای ایران ای مرز پر گهر چنین می‌‌نویسد:
«سرود ای ایران آنقدر در شنوندگان حسن اثر بخشید که چند بار تکرار آن را خواستار شدند. در آن وقت کشور ما را قوای انگلیس و روس و آمریکا اشغال کرده بودند و جنگ بین‌الملل دوم هنوز تداوم داشت. تظاهرات ملّی نمی‌شد زیرا وضع آماده نبود ولی آهنگ و شعر این سرود، احساسات ملّی را سخت برانگیخت و مخصوصاً در مقابل خارجیان که در آن مجلس هم بودند از طرف ایرانیان تظاهرات بیش‌تری شد و اولین ضربه‌ای بود که به‌طور غیرمستقیم بر پیکر ارتش خارجی که ناخوانده مهمان ما بودند، زده شد. آهنگ این سرود با آن همه تأثیر موجب شد که وزیر فرهنگ، هیئت نوازندگان را به مرکز پخش صدا فرستاد و صفحه‌ای از سرود ضبط شد که همه روزه از رادیو تهران پخش شود و هنوز هم که این سطور نگاشته می‌شود همین سرود روزی یکبار از رادیو شنیده می‌شود.»
بیشتر بخوانید: غمنومه ی فریدون ؛ ادای دینی به زبان عامیانه که فراموش شده است!
روح الله خالقی از استادان موسیقی ایرانی حدود ۱۱۱ سال پیش در سال ۱۲۸۵ در ماهان کرمان چشم به جهان گشود. او در چند ماهگی همراه خانواده‌اش به تهران آمد. علاقه ی موروثی به موسیقی در خانواده کم کم او را هم به سوی موسیقی سوق داد. او چندی بعد آموختن موسیقی و نواختن ساز ویولن را تحت تعلیمات “علی نقی وزیری” موسیقیدان و پایه‌گذار موسیقی جدید ایرانی پس از انقلاب مشروطه فرا گرفت.
خالقی در زمان حیاتش کتاب‌های زیادی برای هنرجویان نوشت که شاید مهمترینشان “سرگذشت موسیقی ایرانی” در سه جلد باشد. این کتاب از کتاب‌های مرجع در تاریخ موسیقی ایران است. او سرانجام پس از عمری پر بار در ۱۳۴۴ در سالزبورگِ اتریش درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله در تهران دفن شد. گلنوش خالقی، دختر روح الله خالقی، در آمریکا یک مرکز هنری غیرانتفاعی به نام “کانون هنری روح الله خالقی” با هدف گردآوری و نشر بیشتر آثار پدر خویش راه اندازی کرده است.
بیشتر بخوانید: شهر خاموش اثر کیهان کلهر؛ داروگ کی می‌رسد باران؟…
حسین گل گلاب گیاه‌شناس، ادیب و ترانه‌سرا فرزند “مصورالملک” نقاش زمان قاجار در سال ۱۲۷۶ در تهران متولد شد. او هم با همکاری “علی نقی وزیری” به کار موسیقی پرداخت. خودش در این باره میگوید: “چیزهایی را به عنوان سرود ساخته‌ام. شعر به آن معنی که نیست. موسیقی را با کلنل علی‌نقی‌خان وزیری کار کردم. خودم، اول تار می‌زدم. در ۱۳۰۳ به کلاس کلنل رفتم و بعد با او همکاری می‌کردم. در آن زمان کسانی بودند که برای ساخته‌های کلنل ترانه می‌ساختند، اما من چون هم با شعر و هم با نت آشنا بودم، توانستم با کلنل مدت زیادی کار کنم. بیشتر سرودهای حماسی و میهنی می‌ساختم. کلنل آدم بزرگی بود، و در موسیقی ایرانی کار کرده بود. می‌خواست آن را تثبیت کند بعد دید که کار بسیار مشکلی است. سه چهار سالی به فرنگ رفت و آنجا حسابی کار کرد. بعد به ایران بازگشت. بجز سرودهای حماسی چندتایی کار لیریک برای کلنل ساختم ۲۰ تا اپرت و چند تا تصنیف عامیانه. بعضی از آنها را “روح‌انگیز” خواند. بعد از جنگ، انجمن کلنل تا حدی از بین رفت. ایران اشغال شد. بیشتر سرودهای حماسی ساخته‌ام. یکی از آنها همان سرود «آذرآبادگان» است. آن هم تحت تأثیر حمله خارجی‌ها بود.”
بیشتر بخوانید: مرتضی احمدی ؛ صدایی که بی شک هیچ گاه خاموش نخواهد شد!
“هما گلاب” فرزند حسین گل گلاب در مصاحبه‌ای این طور نقل کرده است: «پدر من گیاه‌شناس، حقوقدان و یک هنرمند بود، اولین عکس رنگی را گرفت و خودش چاپ کرد اما، هیچ وقت به دانستنی‌هایش تظاهر نمی‌کرد و همیشه یک شخص متواضع و وطن پرست بود. پدر یک ایرانی وطن‌پرست بود ایران را دوست داشت و هر کاری برای ایران کرده از قلب و فکر او بیرون آمده است، استاد گل گلاب نمونه‌ای از یک ایرانی واقعی است و هر ایرانی باید اینگونه باشد. تمام واژگان سرود ” ای ایران ای مرز پر گهر ” فارسی است، به غیر از چهار واژه که عربی است. ایرادی بر آن وارد نشده و عدۀ زیادی از مردم ایران این سرود را از حفظ هستند. من نیز هر وقت می‌خواهم سر خاک پدر بروم، سرود ای ایران را می‌خوانم.»
حسین گل گلاب شاعر ترانه ای ایران ای مرز پر گهر
Mohammad
۲۳ آبان ۱۳۹۶ at ۹:۰۴
مطلب زیبایی بود
بخصوص ایده اولیه شکل گرفتن این قطعه موسیقی، که بد رفتاری سربازهای خارجی با مردم بود، موضوع جالبی بود که ازش اطلاع نداشتم.
نهال حق دوست
۲۴ آبان ۱۳۹۶ at ۱۰:۰۴
ممنون از توجهتان. جالب است که بعد از این اتفاق حسین گل گلاب به روح الله خالقی می گوید: «کار ما به جایی رسیده که سرباز اجنبی توی گوشی نظامی ایرانی می زند؟» و ادامۀ ماجرا..
علیرضا
۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ at ۲۲:۵۰
ممنون ار اینکه موسیقی ملی و اصیل ایران رو یادآور میشوی
علی
۱۴ آبان ۱۴۰۰ at ۱۷:۳۳
گل گلاب خانواده اصیل کرمانی می باشند. سپاس از مطالب آموزنده
یوناس
۱۵ بهمن ۱۴۰۲ at ۱۴:۳۴
روح الله خالقی و حسین گل گلاب دوتن از بزرگان کرمانی هستند وبنده بعنوان یک شهروند کرمانی از این بابت بخودم میبالم که از خطه من چه بزرگانی به عرش رسیدن در کل کرمان نقش بسیاری در تاریخ ایران داره