به بهانه ۱۴ مهر؛ روز ملی دامپزشکی
در راستای اهمیت دامپزشکی باید گفت که بخش مهمی از علوم تجربی، صنعت، اقتصاد، سلامت و بهداشت در دنیا وابسته به این دانش است. در سرتاسر دنیا، علم دامپزشکی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و دامپزشکان همیشه از پیشروان عرصه‌ی علوم تجربی بوده‌اند و همکاری‌های مشترک میان دامپزشکان و دیگر فعالان علوم تجربی چون پزشکان، منجر به باز شدن درهای جدید علم به روی دانشمندان و محققان شده است.
چهاردهم مهرماه هر سال، تحت عنوان روز ملی دامپزشکی شناخته می‌شود. سبقه و قدمت دامپزشکی به پیش از تاریخ و به زمان غارنشینی بازمی‌گردد. آن‌جا که تصاویر حکاکی شده بر روی دیوار غارها حکایت از آن دارد.
دکتر حسن تاج‌بخش در کتاب تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران می‌نویسد: «انسان پیش از تاریخ سرانجام از حیوانات الهام گرفت، تجربیات پزشکی و دامپزشکی به دست آورد و آن را سینه به سینه انتقال داد و هر نسلی احتمالا دانش‌های جدیدی کسب کردند. انسان دوره‌ی غارنشینی نیز به نوعی دامپزشکی انجام داده‌است. از تصاویر کنده‌کاری‌شده بر روی دیوارهای بعضی از غارها چنین بر می‌آید که در میهمانی‌های اسرار آمیز غارها، موبدان یا جادوگران به سلامت حیوانات توجه کرده و اعمالی انجام می‌دادند. اینان نخستین پزشکان و دامپزشکان بوده‌اند. بدین ترتیب نوعی طب و دامپزشکی مذهبی ابداع شد که طی قرون و اعصار ادامه یافت.»
وی در ادامه می‌نویسد: « چوپانان و بیابان‌گردان نیز باید از اولین دامپزشکان و شاید پزشکان باشند و الزاما از شکسته‌بندی و جا انداختن استخوان‌ها که برای گوسفندان یا گاوان پیش می‌آمد اطلاع حاصل کردند و با داروهای گیاهی نیز آشنا شدند. اینان علاوه بر درمان جراحت‌ها و شکسته‌بندی و جا انداختن دررفتگی مچ پا از برخی بیماری‌های دیگر نیز بالاجبار اطلاعاتی کسب کردند. اولین دخالت‌های بهداشتی بشر باید برای کمک به گاو در موقع زایمان باشد که در اینجا تنها دانش مطرح نیست و مهارت، بسیار موثر است.» پس نام دامپزشکی وسعتی به بلندای تاریخ بشری دارد. وسعتی که از دیرباز تا کنون روز به روز بر آن افزوده می‌گردد و لایه‌های تو در تو و پیچیده‌ی این علم، روز به روز شکافته می‌شود. تا آن‌جا که برای مثال انواع همین شکستگی‌ها و لنگش‌ها در پای گاو، امروزه از بحث‌های داغ و مهم سمپوزیوم‌های تخصصی با همین یک موضوع خاص شده‌است.
در راستای اهمیت دامپزشکی باید گفت که بخش مهمی از علوم تجربی، صنعت، اقتصاد، سلامت و بهداشت در دنیا وابسته به این دانش است. در سرتاسر دنیا، علم دامپزشکی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و دامپزشکان همیشه از پیشروان عرصه‌ی علوم تجربی بوده‌اند و همکاری‌های مشترک میان دامپزشکان و دیگر فعالان علوم تجربی چون پزشکان، منجر به باز شدن درهای جدید علم به روی دانشمندان و محققان شده است. از تحقیقات و مطالعات سلول‌های بنیادی و مهندسی بافت تا تخصص‌های مشترک و موضوعات واحد در بررسی‌های علمی.
رشته دامپزشکی در دانشگاه های ایران
در اینجا لازم می‌دانم توضیح مختصری از پروسه‌ی دانشگاهی این رشته تقدیم کنم چرا که بسیاری، اطلاعاتی نادرست از مقاطع تحصیلی این رشته دارند. دانشجویان این رشته با ورود به دانشگاه در مقطع دکتری عمومی شروع به تحصیل می‌کنند و پس از اخذ مدرک دکتری عمومی دامپزشکی می‌توانند وارد دوره‌ی تخصص شوند. اهمیت دیگر دامپزشکی در حیطه‌ی اقتصاد و صنعت است. آن گونه که بخش مهمی از اقتصاد کشورهای مختلف وابسته به ظرفیت دامی آن‌ها است و هر کشور برای پیشرفت اقتصادی خود در این زمینه نیازمند متخصصین و دانشمندانی است که از افزایش میزان شیردهی گاوهای شیری تا مهیا کردن گاو و گوسفند و مرغ فربه برای تامین گوشت با استفاده‌ی روش‌های رژیم مواد غذایی و حتا اصلاح‌نژاد و دست‌کاری‌های ژنتیکی به اقتصاد آن کشور کمک کنند و بسیاری از این متخصصین و دانشمندان همان‌هایی هستند که در دانشکده‌های دامپزشکی سراسر دنیا تربیت می‌شوند و بسیاری از آن‌ها در ادامه‌ی فعالیت حرفه‌ای خود وارد این حیطه می‌شوند.
در راستای اهمیت اقتصادی دام‌های هر کشور و تاثیر دامپزشکان در سلامت و بخش مهمی از روند پرورش اصولی و حرفه‌ای متناسب با هدف آن همین بس که بسیاری از دامداری‌ها و مرغداری‌های بزرگ در کشور خودمان در دست خود دامپزشکان است و خود آنان به عنوان صنعت‌گر شناخته می‌شوند. در کنار آن پوشیده نیست فعالیت در دیگر عرصه‌های صنعت و اقتصاد که دامپزشکان به نحوی در آن دست دارند. در توضیح تاثیر دامپزشکی در بهداشت و سلامت به صورت کلی نیز دریای وسیعی پیش روست. شاید شناخته‌شده‌ترین فعالیت و تاثیر یک دامپزشک در حیطه‌ی سلامت به تاثیر مستقیم او در درمان حیوانات بازگردد. از دامپزشکان حاضر در کلینیک‌ها و بیمارستان‌های دامپزشکی تا دامپزشکان حاضر در مزارع و دامداری‌ها و مرغداری‌ها و حتا مراکز پرورش و آماده‌سازی اسب‌های مسابقه‌ای.
دامپزشکان و درمان حیوانات
فعالیت دامپزشکان در ارتباط مستقیم با درمان حیوانات، از دو منظر مورد بررسی است. یک منظر معنوی اهمیت درمان که با دیدن اشک مالکان حیوانات و نگرانی‌ها و بی‌تابی آن‌ها را در بالا و پایین رفتن از پله‌های بیمارستان‌های دامپزشکی و از آن سو خوشحالی بی‌حد و اندازه‌ی آن‌ها به هنگام موفقیت‌آمیز بودن یک عمل جراحی یا بهبود بیمارشان یا زایمان گاو ارزشمندشان بیشتر قابل درک است. منظر دوم، منظر مادی است. برای آن کس که چند رأس گاو تنها دارایی و محل کسب درآمد اوست، نقش یک دامپزشک در گرفتن بهترین تصمیم با در نظرگیری بار مالی آن حیوان در پیگیری روند درمان یا در نقطه‌ی مقابل، توصیه برای ارسال به کشتارگاه با تشخیص درست و تعیین وضعیت بیمار، بسیار حساس است. اما تاثیر دیگر دامپزشکان در بهداشت و سلامت مواد غذایی است که کم‌تر مورد توجه عموم مردم قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که نظارت مستقیم بر بهداشت مواد غذایی همچون انواع گوشت در کشتارگاه‌ها و همچنین فرآورده‌های حیوانی، بر عهده‌ی دامپزشکان است و هیچ یک از مواد غذایی ذکر شده بدون کد دامپزشکی، اعتبار بهداشتی ندارند. حساسیت و اهمیت این امر جایی مشخص می‌شود که یک دامپزشک شاید مجبور شود علی‌رغم فشارهای متحمل‌شده از جانب دامدار و دیگران، به علت بروز یک بیماری در یک گله‌ی وسیع از گاو یا گوسفند تمام آن گله را معدوم کند و اجازه‌ی ورود گوشت به بازار را صادر نکند تا از شیوع بیماری چه در میان آن گله چه در میان انسان‌های مصرف‌کننده‌ی گوشت آن‌ها جلوگیری شود. پس سلامت غذا از مزرعه تا سفره بر عهده‌ی دامپزشکان است و بخش مهمی از سلامت انسان‌ها به طور غیرمستقیم در دست این قشر است. یکی دیگر از موارد مهم که باید بدان اشاره شود، بیماری‌های مشترک انسان و دام است. در اینجا اهمیت دامپزشکان در جهت جلوگیری از شیوع بیماری در میان دام و در نهایت میان انسان‌ها مشخص می‌شود و پزشکان و دامپزشکان هر یک به نوبه‌ی خود و در همکاری با هم می‌کوشند در جهت تامین «سلامت واحد» گام بردارند. شعاری که در سال ۲۰۱۶ توسط انجمن جهانی دامپزشکی برای روز جهانی دامپزشکی در نظر گرفته شد.
بدیهی است در این مجال و مقال تمام ابعاد و وجوه مختلف دانش و رشته‌ی دامپزشکی بازگو نشده است. البته که این امر نیازمند اجماع نظر متخصصین و اندیشمندان این حرفه است و این حقیر کوشیدم تا شاید فقط قطره‌ای از این دریای وسیع و در عین حال زیبا را بتوانم در نظر مخاطبان جلوه‌گر کنم. بدون شک تلاش بی‌وقفه‌ی دامپزشکان در عرصه‌های مختلف شایسته‌ی سپاس و تقدیر است و روز ملی دامپزشکی بهانه‌ای است که تبریک و سپاس بگوییم تمام اساتید گرانقدر این رشته و دامپزشکان این مرز و بوم را.
سالم و پاینده باشید.
سید فخرالدین برقعی fakhraborgheie@ut.ac.ir
دانشجوی دکتری عمومی دامپزشکی دانشگاه تهران و عضو انجمن علمی-دانشجویی آناتومی، جنین‌شناسی و تکنولوژی تولید مثل دامپزشکی دانشگاه تهران
