تحلیل بنیادین در بازار بورس سهام – قسمت اول – تاریخچه بورس
بررسی بازار بورس و تشخیص به موقع زمان خرید یا فروش یک سهم همیشه به عنوان مشکلی بزرگ، برای کسانی که در این بازار مشغول فعالیت هستند مطرح بوده است، و در همین راستا با توجه به نوظهور بودن بازار سرمایه در ایران ( البته علی رغم بیش از ۵۰ سال سابقه آغاز بورس در ایران) به جهت عدم تعمق علمی آن، بعضأ موجبات بروز بحران های مقطعی را در بورس ایران فراهم آورده است که البته در زمان نوشتن این مطالب نیز به نوعی در حال گذار از یکی از این بحران ها به سبب مسائل اقتصادی داخلی و عوامل سیاسی خارجی به سر می بریم، و باید باور داشت که در این کارزار بازندگان اصلی، همان سهامداران جزیی می باشند که به جهت عدم توانایی بررسی علمی بازار به اقداماتی نسنجیده مبادرت ورزیده اند که نتیجه آن تنها تقویت ناامنی و رشد ریسک در بازار سرمایه در ایران بود. در واقع این دسته از افراد ناخواسته موجبات زیان خود را فراهم ساخته اند و شاخه ای را می برند که خود بر روی آن نشسته اند.
بررسی بازار بورس و تشخیص به موقع زمان خرید یا فروش یک سهم همیشه به عنوان مشکلی بزرگ، برای کسانی که در این بازار مشغول فعالیت هستند مطرح بوده است، و در همین راستا با توجه به نوظهور بودن بازار سرمایه در ایران ( البته علی رغم بیش از ۵۰ سال سابقه آغاز بورس در ایران) به جهت عدم تعمق علمی آن، بعضأ موجبات بروز بحران های مقطعی را در بورس ایران فراهم آورده است که البته در زمان نوشتن این مطالب نیز به نوعی در حال گذار از یکی از این بحران ها به سبب مسائل اقتصادی داخلی و عوامل سیاسی خارجی به سر می بریم، و باید باور داشت که در این کارزار بازندگان اصلی، همان سهامداران جزیی می باشند که به جهت عدم توانایی بررسی علمی بازار به اقداماتی نسنجیده مبادرت ورزیده اند که نتیجه آن تنها تقویت ناامنی و رشد ریسک در بازار سرمایه در ایران بود. در واقع این دسته از افراد ناخواسته موجبات زیان خود را فراهم ساخته اند و شاخه ای را می برند که خود بر روی آن نشسته اند.
در هر حال هر بحرانی از این دست موجب خروج جمع کثیری از سهامداران کوچکی می گردد که البته خود را نیز جریی از این خانواده بزرگ می دانم و این امر را نمی توان در درازمدت حتی به نفع سهامداران برنده ی بازار تلقی نمود. امروزه با توجه به اصرار مدیران اقتصادی کشور مبنی بر گسترش این بازار و با توجه به مزیت های اساسی آن در سطح کلان، شاهد رشد روزافزون اما به واقع نامتوازن این بازار در سطح جامعه ایرانی هستیم. لذا در این مجال و در بین استراتژی های متنوع معامله سهام، هدف اصلی خودمان را بر پی ریزی تفکرات بنیادی قرار داده ایم . تصمیم گرفتیم در کنار تحلیل های تکنیکال که به فراخور زمان مطالب مربوط به آن را در این بخش قرار می دهیم، برای آشنایی شما دوستان گریزی به تحلیل بنیادی نیز داشته باشیم. زیرا بسیاری از معامله گران که قصد دارند با دید بلند مدت اقدام به سرمایه گذار در بورس اوراق بهادار نمایند، بایستی از طریق تحلیل بنیادی صنعت برتر و سهم مناسب در صنعت مربوطه را شناسایی کرده و نسبت به سرمایه گذاری در آن اقدام نمایند. اما هرگز این روش، نافی کارایی سایر متدهای بررسی بازار سرمایه نخواهد بود.
در این مطلب با نت نوشت همراه باشید چراکه ابتدا قصد داریم پس از مروری گذرا بر تاریخچه بورس در ایران و جهان به بررسی اجمالی سایر روش ها بپردازیم و سپس سعی خواهد شد به مرور زمان و در فواصل زمانی مناسب مطالب آموزشی در زمینه تحلیل های بنیادی ارائه گردد.
گذری به تاریخچه بورس
شاید در گذشته و قبل از تشکیل بازار منسجم سرمایه، بزرگترین دغدغه صاحبان صنایع، تأمین مالی پروژه ها بود که ورود و خروج به یک فعالیت اقتصادی را زمانبر و دست و پاگیر می نمود. این مشکلات در طول تاریخ ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۴۶۰ میلادی نخستین بورس اوراق بهادار جهان در شهر Anvers بلژیک تأسیس گردید. اما باید توجه داشت که هرگز بورس قابلیت تولد نمی یافت، اگر شرکت های سهامی متولد نمی شدند که در همین خصوص باید منشا اولین شرکت های سهامی را در روسیه تزاری که در سال ۱۵۵۳ با نام Moseovie و همچنین کمپانی هند شرقی انگلستان در سال ۱۶۰۲ میلادی جستجو نماییم.
بعدها در ایران نیز خلا چنین بازاری احساس شد و در سال ۱۳۴۵ قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادر تهیه و لایحه مربوط، به مجلس شورای ملی تقدیم گردید تا اینکه در اردیبهشت سال ۱۳۴۶ و پس از تصویب آن، بانک صنعت و معدن و شرکت نفت پارس، بنیان بورس ایرانی را پی ریزی نمودند و هم اکنون با تعدیلات و اصلاحات مکرر در این قانون تنها شرکت هایی می توانند سهامشان در بازار سرمایه مورد معامله قرار گیرد که دارای شرایط خاص مقبولین باشند که از آن جمله می توان یه حجم سرمایه ی مشخص، حداقلی برای تعداد سرمایه داران، سود ده بودن شرکت و … اشاره نمود که در حال حاضر بیشتر از ۶۰۰ شرکت در بورس اوراق بهادار حائز شرایط شرکت در تالار معاملات را دارند.
اما در این بین سوالی مطرح می شود و آن این است که واقعا چرا شرکت ها برای حضور در این بازار از خود علاقه نشان می دهند؟ و اساسا مزایای حضور شرکت ها در بازار ثانویه چیست؟ در پاسخ به این پرسش سعی نمودیم در مطالب بعدی و به اختصار پاره ای از عوامل با اهمیت را بیان کنیم که از آن جمله می توان به :
استفاده از معافیت های مالیاتی، شرکت هایی که در بورس مورد پذیرش قرار می گیرند تا مادامی که از لیست سازمان بورس اوراق بهادار خارج نگردیده باشند می توانند نسبت به نرخ مقطوع مالیات از ۱۰% معافیت مالیاتی بهره مند گردند.
در بورس به جهت تمرکز سرمایه که با هدف مشارکت در حقوق شرکت های مورد پذیرش مجتمع گردیده و تشکیل یک بازار هدفمند را داده اند، امکان افزایش سرمایه بسیار ساده تر از حالتی است که شرکت ها به جهت عدم امکان ورود به این گونه بازارهای متمرکز مجبور خواهند بود تا در جهت افزایش سرمایه به دنبال شرکای جدید، که بعضا با چانه زنی نیز همراه خواهد بود و منجر به افزایش هزینه های مرتبط با توسعه را فراهم خواهند گردانید مواجه گردند.
انتشار اوراق قرضه که بر اساس قانون تجارت این امکان را مختص شرکت های سهامی عام بوده و طبعا حضور در یک بازار متمرکز این امر را به نحو چشمگیری تسهیل خواهد نمود.
به روز رسانی ارزش واقعی شرکت، که این موضوع می تواند انعکاس دهنده نگرش یک بازار متخصص را نسبت به آتیه شرکت، مورد بررسی قرار داده و کاملا واضح خواهد بود که این امر توانایی ارائه خط مشی مدیریتی به مجموعه مدیران شرکت های بورسی را در راهبرد اهداف خود فراهم خواهد ساخت.
ورود به بورس و عبور از فیلترهای نظارتی و کنترلی آن بعضا موجب کسب وجهه و اعتبار برای شرکت های پذیرفته شده را فراهم ساخته که این امر می تواند موجبات یکسری منافع نادیده ای را برای شرکت ها فراهم سازد.
پس می بینیم که منافع برشمرده شده می تواند به تنهایی عامل محرک بسیار قویی در علاقمندی شرکت ها در ورود به این بازار را فراهم آورد.
حال باید دید که چرا آحاد مردم در خصوص ورود به این بازار اظهار تمایل می نمایند. اگر چه این موضوع به طور تفضیلی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت اما در این قسمت تنها به ذکر چکیده ای از عوامل موثر خواهیم پرداخت:
نبود سرمایه مجاز به نحوی که هر فردی با میزان سرمایه، امکان ورود به این بازار را خواهد داشت. به عبارتی در بازار سرمایه شما به راحتی می توانید مالک یک میلیون ریال از سهام یک شرکت بزرگ و معتبر باشید. اما یقینا در صورتی که بورسی وجود نمی داشت هرگز نمی توانستید در شرایط عادی با این مبلغ هیچ حرکت اقتصادی را انجام دهید.
بازده بالاتر از منابع پربازده شناخته شده در بازه ی مشابه، با در نظر گرفتن ریسک بهینه که این موضع در قالب نمونه های تاریخی در ادامه مورد بررسی و تفضیل بیشتر قرار خواهد گرفت.
قابلیت نقدشوندگی بالا که موجب گردیده تا در شرایطی عادی ورود و خروج شما به این بازار در کمتر از چند روز فراهم گردد. که یقینا با توسعه الکترونیکی بازار ( که مقدمات آن در حال اجراست) این مدت می تواند حتی به چند ساعت تقلیل پیدا نماید که تقریبا چنین وضعیت مشابه ای به ندرت در سایر رویه های سرمایه گذاری یافت می شود.
علی رغم عدم وجود ابزارهای مالی در بورس ایران، در عین حال منافع کسب سود در این بازار بسیار متنوع است به نحوی که یک سهم خریداری شده می تواند برای دارنده ی آن به طریق گوناگون سود ایجاد نماید که از آن جمله می توان به؛ انواع افزایش سرمایه، مابه التفاوت قیمت روز، سود نقدی و … اشاره داشت.
تب گسترش این بازار که به عنوان عاملی نادیدنی (همانند تب طلا در ایالت متحده) در مقاطع زمانی مختلف بازار امروز ایران را فرا گرفته و همچنان تا ظرفیت نهایی و تعادل گام های بسیار بزرگی را در پیش رو خواهد داشت.
ظرفیت های باز موجود به نحوی که علی رغم تمام رشدهای این بازار همچنان ظرفیت رشد فوق العاده بکر و دست نخورده ای وجود دارد که سیاست های خصوصی سازی دولت نیز به عنوان یکی از اهداف کلان اقتصادی در واقع تقویت کننده آن خواهد بود.
پس می بینیم که فعالان بازار نیز دارای دلایل موجهی برای ورود به این بازار می باشند. هم اکنون پس از این شرح مختصر می توانیم به آرامی به بررسی تکنیک های تصمیم گیری در بورس بپردازیم/
استراتژی های معادلات در بازار سرمایه
فعالان بازار عموما در تصمیم گیری های خرید و فروش خود از روش های گوناگونی استفاده می کنند که شاید در بسیاری از موارد دارای مشابهات کمی با یکدیگر باشند. اما در مجموع می توان این روش ها را به پنج گروه اساسی تقسیم نمود:
- روش تکنیکال(چارتیستی)
- روش فاندامنتال (بنیادی)
- روش MPT (مدل مارکویتز)
- موج سواران و سفته بازان
- محکومان موفقیت
در ادامه تصمیم داریم تا به تشریح اجمالی روش های ۵ گانه فوق بپردازیم. اما باید به خاطر داشته باشیم که بعضا تفکیک روش ها چندان آسان نخواهد بود و در بسیاری از مواقع روش های گوناگون به کمک یکدیگر خواهند شتافت.
روش تکنیکال (Technical)
اگر مطالب این بخش را دنبال کرده باشید، در گذشته به طور مفصل در خصوص تحلیل تکنیکال و روش های استفاده از نمودارهای شمعی و الگوهای نموداری جهت یافتن بهترین نقاط ورود و خروج به سهم در بازار سهام مطالبی ارائه شده است. البته بحث در خصوص تحلیل تکنیکال به همین چند مطلب ختم نخواهد شد. قصد داریم در آینده شما دوستان را با استراتژی های معاملاتی حاکم بر اساس تحلیل تکنیکال آشنا کنیم. تکنیک هایی که برای دانستن آن مسلتزم هزینه های بسیاری است ولی مجموعه نت نوشت قصد دارد به سبب رسالت اطلاع رسانی خود و همچنین کمک به رونق اقتصاد داخلی در روزهای آینده استراتژی های مختلف معامله گری بر اساس تحلیل های تکنیکال را در اختیار علاقه مندان قرار دهد.پس با ما همراه باشید.
همان طور که گفتیم علاقه مندان این روش معتقدند که کلیه عوامل تاثیرگذار در انتخاب یک سهم، تاثیر خود را در قیمت روز آن متبلور می سازند و قیمت امروز یک سهم دربرگیرنده کلیه عوامل تاثیرگذار گذشته و حتی آینده آن می باشد و می توان با بررسی روند گذشته یک سهم نسبت به خرید بهینه ی آن اقدام نمود.
تکنسین ها معمولا با وارد نمودن اطلاعات روزانه بر روی نمودارها (البته با استفاده از نرم افزارهای مرتبط) نسبت به تصمیم گیری های خود اقدام می نمایند و بی جهت نیست که این گروه از فعالان بازار به چارتیست ها ملقب گردیده اند.
این روش معاملاتی به جهت عدم نیاز به بررسی های گسترده ی اقتصادی و سیاسی و سهولت نسبی، طرفداران بسیاری را به خود جذب نموده است. اما یقینا این بدان معنی نخواهد بود که هر کسی می تواند تنها با دیدن نمودارها به راحتی اقدام به تصمیم گیری بهینه نماید. باید باور داشت که این روش پیچیدگی های خاص خود را داراست که داشتن تجربه کافی و انجام بررسی های مستمر، لازمه آن خواهد بود.
این روش با توجه به ماهیت ذاتی روش و قوانین جاری بازار بورس ایران دارای نقاط ضعف و قوت خاص خود می باشدکه ذیلأ به بررسی اجمالی آنان خواهیم پرداخت:
سهولت انجام عملیات و محدودیت اطلاعات مورد نیاز در قیاس با روش های بنیادگر و MPT از محاسن این روش بوده و به نحوی که مجموعه اطلاعات قیمت روزانه یک بازار به تنهایی کفایت مقدمات اولیه آن را خواهد نمود.
در این روش با استفاده از مدل های ریاضی و با استفاده از اطلاعاتی چون قیمت روزانه (باز، بالاترین، پایین ترین و بسته)، ارزش روز بازار، تعداد سهام مورد معامله ، تعداد خریداران و … به بررسی روند ها خواهند پرداخت که با توجه به عدم شفافیت از آن در قیاس با سایر متدها به عنوان نقطه قوت آن نام برد، اما در مقابل عواملی چون:
- گرفتار شدن به روزمره گی
- هیجانات و اضطراب های ناشی از نوسانات بازار
- محدودیت زمانی خرید تا فروش سهام
- وجود حجم مبنا
- ناتوانی تشخیص قیمت یک سهم در زمان باز شدن مجدد که قانون حجم مبنا اعمال نمی گردد.
اما در نهایت اینکه بنا به قول بسیاری از فعالان بازار سرمایه ی ایران، کاربرد این روش در کنار سایر روش های موجود در بازار سرمایه می تواند نتایج قابل و در خوری را برای کاربرد فراهم سازد.
روش (MPT (modern portfolio theory
این روش برای اولین بار توسط هری مارکویتز به بازار سرمایه معرفی شد که این تحقیقات توانست برای این دانشمند بزرگ در رشته ی اقتصاد جایزه ی نوبل را به ارمغان بیاورد.
اعتقاد اثبات شده در این روش بر بهینه سازی ریسک و بازده از طریق چندگونه سازی سهام استوار گردیده است. در این روش به اثبات رسیده که تقسیم سرمایه به سهام مختلف و بررسی چگونگی ارتباط بین آنان می توان بدون تعدیل بازده، ریسک را کاهش داد. به تعبیری دیگر مارکویتز معتقد است که بازده سبد سهام برابر بازده وزنی تک تک سهام می باشد اما ریسک سبد الزاما برابر ریسک وزنی آحاد سهام داخل سبد نبوده و این موضوع ارتباط کاملی با همبستگی یا عدم همبستگی بازده سهام تک شرکت های درون سبد با یکدیگر دارد. بر این اساس اگر به طور اتفاقی تعداد ۱۰ سهم را از بازار انتخاب کنیم، مطمئنا ریسک این سبد از ریسک تک سهم های بازار کمتر خواهد بود.
همانطور که تجربه نشان می دهد، تئوری مدرن پرتفولیو از نظر علمی دارای استحکام و قدرت کافی می باشد. اما باید توجه داشت که کاربرد این روش وابسته به وجود اطلاعات تاریخی گسترده است تا جایی که هرچه اطلاعات تاریخی یک سهم بیشتر باشد می توان به نتایج حاصله اعتماد بیشتری نمود و این در حالی است که اعظم شرکت ها در بازار سرمایه ایران دارای عمق تاریخی بسیار کمی می باشند. در هر صورت موضوعی که یقینا به ذهن شما نیز خطور کرده این خواهد بود که انتخاب سهام، باید به چه روشی صورت گیرد؟ طبعا انتخاب تصادفی نمی تواند راه گشا باشد و اگر هم باشد الزاما بهینه نخواهد بود. شاید اینجا باشد که نیاز به تکنیک های بنیادگرا به نحو محسوسی قابل درک و ترکیب این مدل با روش فاندامنتال می تواند کمک های شایان توجهی را به ما نماید.
با توجه به اهمیت این موضوع بررسی مباحث بنیادی با گرایش به اصول مالی است. شما برای تحلیل بنیادین یک سهم مجبور خواهید بود در کنار اطلاعات بورسی خود، تسلط خود بر گزارش های مالی، صورت های سود و زیان را افزایش دهید. زیرا اساس تحلیل بنیادین تمرکز بر این صورت های مالی است که شرکت ها در ابتدا و انتهای دوره مالی خود و همچنین گزارشات ۳ ماه، ۶ ماهه و ۹ ماهه در روی سامانه کدال به اطلاع سهامداران می رسانند. حال بماند که بسیاری از شرکت ها در این صورت های مالی خود به اصطلاح حساب سازی می کنند تا سهامداران غیرحرفه ای را دچار اشتباه کنند. آخرین نمونه در این دستک کاری در صورت های مالی که متاسفانه حسابرسان سازمان بورس با آن همه سابقه به اشتباه افتادند شرکت کنتورسازی ایران با نماد آکنتور است. سهمی که شاید اگر تنها مدت زمان کوتاهی در بورس فعال باشید از این سهم شنیده اید. به صورت خلاصه تنها به این نکته بسنده می کنیم که این شرکت در صورت مالی خود فروش تعداد بالایی صندوق را لحاظ کرده بود و در صورت سود و زیان خود سود قابل توجهی ارائه کرده بود. بعدها پس از تحقیقات مشخص شد این شرکت بدون فروش این کنتور ها از قبل، سود آن ها را در صورت مالی خود آورده است. امری که موجب شد بیش از یک سال این سهم از گردونه معاملات خارج و معاملات آن متوقف باشد.
” بر طبق تئوری مارکویتز بازده یک سبد سهام برابر میانگین وزنی تک تک سهام داخل سبد است. اما این موضوع در خصوص ریسک سهام یک سبد صادق نیست. اگر بتوانیم سبد سهامی تشکیل دهیم که بین تک تک سهم های موجود در سبد کمترین ضریب همبستگی حاکم باشد در آن صورت می توانید مطمئن باشید که ریسک سبد به طور یقین کمتر از وزن ریسک تک تک سهام تشکیل دهنده ی آن خواهد بود.
برای بررسی دقیق این موضوع کوواریانس بین سهم های یک سبد به صورت ۲ به ۲ محاسبه خواهند شد و ترکیبی به نظر مناسب تر خواهد رسید که تعداد کوواریانس های منفی و مثبت آن دارای رابطه ای منطقی باشند. در این مدل درصد تخصیص اجزای سرمایه به هر سهم دارای تاثیرات قابل توجهی خواهد بود.
باور اینکه انتخاب تعداد سهام از صنایع مختلف الزاما می تواند ما را به یک حاشیه ی امنیتی مناسب برساند، به طور قطع و الزام، قابل اتکا نخواهد بود، چه بسیار از سهم هایی که در صنایع مختلف قرار دارند اما اگر نمودار بازده آنان را با یکدیگر مورد مقایسه قرار دهیم شباهت های بسیاری در بین این دو قابل تشخیص خواهد بود و اگر این دوسهم را در قالب ریاضی نیز مورد مقایسه قرار دهیم خواهیم دید که دارای کوواریانس بسیار قوی با یکدیگر می باشند. پس به خاطر داشته باشید که انتخاب دو شرکت از دو صنعت نه شرط لازم و نه شرط کافی برای تشکیل سبد سهام خواهند بود چه بسا دو سهم هم صنعت دارای ضریب همبستگی صفر و یا حتی منفی یک باشند.
مدل های ریاضی بر مبنای یک سری اطلاعات که عموما ماهیت تاریخی دارند تصمیم گیری می نماید و تئوری های آماری نیز این طور عنوان می دارند که مجموعه ی اعداد به سمت میانگین تمایل بیشتری از خود نشان خواهند داد. زمانی که ما تصمیمی را براساس اطلاعات یک دوره ی۱۰ ساله تنظیم می کنیم باید انتظار داشته باشیم که با یک ضریب اطمینان نسبی در یک پریود ۱۰ ساله به انتظارات خودمان دست پیدا خواهیم نمود و هر چه دامنه ی این اطلاعات بیشتر باشد احتمال تحقق میانگین بازده نیز بیشتر خواهد بود. اما تا چه حد می توان به این اصل پایبند بود؟
طبعا ریاضیات هرگز نمی تواند پیش بینی های بدون تردیدی را از آینده ارایه دهد. زیرا ارقام در محیط واقعی، الزامی به رعایت قوانین ریاضی ندارند. چرا که بسیاری از عوامل غیر ریاضی وجود دارند که می توانند بر بازار تاثیر بگدارند. اما می توان امیدوار بود که مادامی که شرایط قبلی که موجبات رشد یا افت یک شرکت و یا صنعت را فراهم نموده، مهیا باشد، می توان به این مدل اتکا کرد در غیر این صورت زمان بازبینی آن فرا رسیده است.”
البته با توجه به گستردگی مباحث نظریه مدرن پرتفولیو مطالب فوق تنها گریزی کوتاه بود. در آینده پس از اتمام بررسی تحلیل بنیادین سعی خواهیم کرد به صورت مفصل و دقیق تر به بررسی بهینه سازی وایجاد یک سبد سهام مناسب و پربازرده بپردازیم.
موج سواران و سفته بازان
این روش که متاسفانه در بازار بورس ایران به جهت عدم عمق کافی به بلوغ رسیده یکی از حالات خاصی است که پیروان این روش تنها به دنبال صف های خرید، فروش و یا به دنبال ایجاد آن می باشند. این گروه که معمولا با دیدی بسیار کوتاه مدت به بازار سرمایه نگاه می کنند و سرمایه شان را به راحتی از یک رشته ی سرمایه گذاری به رشته ای دیگر انتقال می دهند تنها به دنبال سود های مقطعی بوده و در بین این گروه کمتر از تعمق و یا ایده آل های Win-Win را می توان جستجو نمود.
معمولا این روش در بازارهایی که ثبات اقتصادی و یا سیاسی کمتری دارند بیشتر به چشم می خورد، البته این بدان معنی نیست که در بازارهای دارای عمق کافی و ثبات سیاسی و اقتصادی، این گروه فعال نخواهند بود. بلکه در تمام بازارهای مالی با شدت و ضعف می توان آنان را یافت و اساسا بازار بدون این گروه بی معنی خواهد شد. اما در حد افسارگسیخته آن موجبات به وجود آمدن حباب های قیمتی شدید (و حتی عکس آن) را فراهم خواهند نمود که باعث بالا رفتن ریسک در بازار سرمایه خواهند گردید.
اما همین مجموعه نیز از دو تیپ متمایز به شرح ذیل تشکیل یافته اند:
موج سازان: این گروه که خطرناکترین فعالان بورس می باشند، با استفاده از سرمایه های کلان و قابلیت های ترویج اطلاعات و اخبار کذب سعی در دستکاری و انحراف بازار دارند. این گروه از فعالان هیچ تمایلی به رعایت قوانین بازی نداشته و عملکرد ایشان هیچ اثری از قوانین بازی برنده- برنده به چشم نمی خورد. در بازارهای مالی دنیا (و البته به طور محدود در بازار ایران) قوانین بسیاری جهت برخورد با این گروه اتخاذ شده است. که این امر اهتمام جدی مدیران برنامه ریز را در جهت کنترل این گروه از فعالان بازار آشکار می سازد. این دسته از افراد امروزه با راه اندازی کانال های مجازی در تلگرام سعی به انتشار اخبار کذب و تحلیل های تکنیکال بر مبنای غیرواقعی می کنند و متاسفانه سرمایه گذاران مبتدی با اعتماد به این دسته از گروه ها سرمایه های کلانی را وارد بورس کرده و پس از دوره ای ضرر ، با سرافکندگی از بازار سهام خارج می شوند.
موج سواران: این گروه که از نظر تعداد بیشتر از گروه اول می باشند و از لحاظ حجم سرمایه در سطحی بسیار پایین و البته غیر قابل قیاس با موج سازان قرار دارند، عموما سعی می نمایند تا از حرکت های ایجاد شده توسط گروه موج سازان منافعی (هرچند محدود) را کسب نمایند. این گروه در واقع موجب تقویت موج گردیده و دامنه ی آن را گسترش می دهند. متاسفانه در این بازی (مهلک و پر ریسک) بسیار دیده می شود که بعضی از موج سواران که به خوبی موفق به تشخیص زمان مناسب خروج از یک موج را پیدا نکرده اند، بازندگان اصلی این بازی قلمداد می گردند که متاسفانه تعداد بازندگان نیز در این کارزار کم نخواهد بود.
