اقتصادی

مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، سیاست پرداخت یارانه نقدی به اقشار کم درآمد – قسمت اول

پرداخت یارانه نقدی

مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، سیاست پرداخت یارانه نقدی به اقشار کم درآمد. در مطلب روز گذشته گفته شد که جهت رفع فقر در ایران اقداماتی صورت گرفته است که به خودی خود کافی نبوده است. یکی از این اقدامات اعطای یارانه به اقشار کم درآمد بود.

۰

در مطلب روز گذشته گفته شد که جهت رفع فقر در ایران اقداماتی صورت گرفته است که به خودی خود کافی نبوده است. یکی از این اقدامات پرداخت یارانه به اقشار کم درآمد بود. در مطلب حاضر سعی خواهیم کرد به این سیاست اقتصادی که در جهت رفع تبعیض و عدالت اجتماعی بنا شد بپردازیم.

پرداخت یارانه در ایران

یکی از قابل توجیه ترین زمینه های مداخله دولت در اقتصاد، حول مفهوم عدالت اجتماعی است. دولت باید به منظور حمایت از اقشار آسیب پذیر و به منظور تامین حداقل مایحتاج مورد نیاز آن ها دو اقتصاد مداخله کند. از همین جا تئوری و فلسفه پرداخت یارانه استخراج  می گردد. پرداخت یارانه مکانیزمی است که از طریق آن دولت تلاش می کند تا بهره مندی اقشار آسیب پذیر را از حداقل مایحتاج  خود تضمین کند.

ضمن تائید فلسفه اعطای یارانه، چگونگی پرداخت یارانه نیز اهمیت بسزایی دارد و در این زمینه اختلاف فراوانی در سال های گذشته میان ارکان نظام سیاست گذاری کشور وجود داشته و تا کنون این مسئله به صورت لاینحل باقی مانده است. یک روش رایج پرداخت یارانه به صورت فراگیر از طریق پایین نگه داشتن قیمت کالاهای مورد حمایت است. این سیاست در دوران جنگ هشت ساله شکل گرفت و تا کنون مبنای عمل بوده است. مهم ترین اشکال این روش آن است که همه اقشار جامعه از این حمایت بهره مند می شوند در حالی که یارانه موجب گردیده سهمی که از این یارانه نصیب اقشار فقیر می شود همواره ناچیز بماند.  این امر یکی از دلایل موثر نبودن حمایت های صورت گرفته از اقشار فقیر است. اگر دولت از همان ابتدا هزینه ای که برای حمایت از اقشار فقیر در نظر گرفته را مستقیما به نهادهای حامی اقشار فقیر اختصاص می داد حمایت موثرتری از این اقشار ارائه می شد و از شدت فقر در ایران تا حدی کاسته می شد. این اقدام یکی از رئوس سیاست های اصلاح ساختار اقتصادی است که تحت عنوان هدفمند شدن یارانه مطرح می شود.

اشکالات روش پرداخت یارانه به صورت فراگیر منحصر به مورد گفته شده نیست بلکه ایراد اساسی تر آن این است که بخش عمده یارانه های اعطا شده توسط اقشار مرفه مصرف شده است. به تعبیر دیگر در طی سالیان گذشته به اقشار ثروتمند جامعه یارانه داده شده است. دلیل آن این است که وقتی یارانه به صورت غیرمستقیم از طریق قیمت اعطا شود، هر کس که بتواند از کالای یارانه ای بیشتر استفاده کند از یارانه بیشتر بهره مند خواهد شد. طبیعی است که اقشار ثروتمند بیشتر از اقشار فقیر می توانند از کالاهای مختلف مصرف داشته باشند. در ادامه نحوه توزیع برخی از اقلام یارانه ای در میان دهک های مختلف بر اساس تحقیقات انجام شده گزارش می شود.

  • ۳۶ درصد افرادی که زیر خط فقر بوده اند توانسته اند از کمک های نقدی و جنسی موسسات خیریه برخوردار باشند.
  • ۶۴ درصد از کسانی که کمک دریافت داشته اند در واقع نیازمند کمک نبوده اند.
  • ۴۶ درصد خانوارهای دهک اول (فقیرترین) و ۲۵ درصد خانوارهای دهک دوم از کمک های مستقیم نقدی و جنسی برخوردار شده اند.
  • در دهک نهم و دهم( که دهک های مرفه هستند) حدود ۱۱ درصد از خانوارها از کمک های مستقیم نقدی و یا جنسی بهره مند شده اند.
  • ۵۰ درصد ارزش کمک های مستقیم نقدی و جنسی عاید دهک های سوم تا دهم شده است.
  • تقریبا نصف مصرف کل یارانه انرژی به خانوارهای سه دهک ثروتمند اختصاص یافته است.
  • در مورد بنزین بیش از یک سوم بنزین مصرفی توسط ده درصد مرفه جامعه صرف شده و سهم سه دهک بالایی بالغ بر ۶۵ درصد کل مصرف برآورد شده است.
  • مصرف خانوارهای روستایی از کالاهای یارانه ای کمتر از خانوارهای شهری بوده است.
  • ده درصد مرفه جامعه چهار برابر دهک فقیر جامعه از یارانه دارو شیر خشک بهره مند بوده است.
  • مصرف دهک های بالا و میانی در اقلام روغن نباتی، قند و شکر مشابه بوده اما مصرف دهک پایین کمتر بوده است.
  • مصرف نان و شیر در کلیه دهک ها تقریبا مشابه بوده است.

وقتی به مصرف یک کالا یارانه پرداخت می شود، طبیعی است که مصرف آن بیشتر می شود. اساسا یکی از دلایل پرداخت یارانه تحریک مصرف است. در مواردی که دولت صلاح بداند تا مصرف یک کالا نظیر برخی داروهای خاص مثل واکسن های فلج اطفال افزایش یابد، در مورد آن یارانه مستقیم پرداخت می کند. معمولا در این موارد هزینه رفع مشکلاتی که در صورت عدم مصرف ایجاد می شود، بیشتر از هزینه یارانه است. بر اساس همین فلسفه توزیع شیر رایگان یا یارانه ای در دبستان ها و مناطق محروم توجیه می شود.

حال اگر این قاعده که باید در موارد محدود و خاص اعمال شود در موارد متعدد به کار گرفته شود نتیجه آن خواهد بود که مصرف اقلام زیادی در کشور بالا خواهد رفت. این وضعیت موجب می شود دولت مجددا منابع بیشتری را بابت یارانه به این قبیل کالاها تخصیص دهد در حالی که اصلا ضرورتی ندارد مصرف این اقلام در کشور تمدید شود.

متاسفانه در طی سالیان گذشته در مورد برخی اقلام یارانه پرداخت شده که مصرف آن ها اثرات منفی به دنبال داشته است. از مهم ترین اقلام مذکور می توان به بنزین، روغن و شکر اشاره نمود. به دلیل آلایندگی بنزین و مصرف سوء روغن و شکر بر سلامت، معمولا در کشورهای دیگر بر این اقلام مالیات بسته می شود. هم اکنون گفته می شود که میزان سکته به دلیل بالا بودن چربی در ایران به طور نامتعارفی بیش از استاندارد جهانی است. این مسئله به ظاهر پزشکی ریشه در سیاست گذاری اقتصادی دارد.

از دیگر پیامدهای اعطای یارانه غیرمستقیم قاچاق اقلام یارانه ای است. وقتی قیمت یک کالا به دلیل یارانه کمتر از قیمت جهانی آن شود به طور طبیعی انگیزه برای قاچاق به وجود می آید. هم اکنون قاچاق کالاهای یارانه ای در سطح وسیعی در استان های مرزی رواج دارد. گفته می شود که یکی از کانال های حفظ موقعیت عراق در دوران تحریم نفتی و اعمال سیاست نفت در برابر غذا، قاچاق اقلام یارانه ای استان های مرزی به داخل عراق بوده است. به تجربه مشخص شده وقتی انگیزه اقتصادی برای چنین فعالیت هایی وجود داشته باشد ممانعت انتظامی چندان موفق نخواهد بود. قاچاق اقلام یارانه ای به معنای اعطای یارانه به ساکنین کشورهای همسایه است.

اگرچه روش ایده آل برای پرداخت یارانه هدفمند کردن آن است اما دو روش دیگر وجود دارد که اولویت پایین تری دارند اما هر دو روش بهتر از روش اعطای یارانه فراگیر به صورت قیمت پایین هستند. این دو روش عبارتند از نقدی کردن یارانه، کوپنی کردن یارانه.

در روش کوپنی کردن یارانه، قیمت کالاها بر اساس مکانیزم بازار آزاد و میزان عرضه و تقاضا پرداخت می شود اما به همه افراد جامعه به طور مساوی کوپن در اختیار گذارده می شود تا کالاهای تعیین شده را با قیمت ارزان تری تهیه کنند. این روش البته بهتر از روش پرداخت یارانه فراگیر است چرا که با این روش لااقل توزیع یارانه در میان کل افراد اعم از غنی و فقیر برابر خواهد بود و پدیده غیرقابل توجیه اعطای یارانه ثروتمندان ظاهر نخواهد شد.

برای درج دیدگاه کلیک کنید

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

پربازدیدترین‌های این هفته در نت‌نوشت

برو بالا