آرت کیوسک

مرتضی احمدی: مروری بر زندگی و آثار صدای تهران!

نویسنده: نهال حق دوست

منتشر شده در ۲۰ تیر ۱۳۹۸

۲ زمان مطالعه: 4 دقیقه

مرتضی احمدی بیش از هفتاد سال در رادیو، دوبلاژ، تئاتر، سینما، پیش پرده‎خوانی، تلویزیون، ادبیات و به طور کل در عرصه‌ی هنر ایران خالصانه و بی‌دریغ کار کرد. نوشته‎های او یادگاری است که باید به نسل‌های بعد منتقل می‎شد و همت این کار را کسی جز خودش نداشت.

زنده‌یاد مرتضی احمدی را می‌توان حافظ فرهنگ تهران نامید. کسی که در بحرانی‎ترین مقاطع تاریخ ایران حضور داشته و با هنر خود، هویتی برای فرهنگ ایران و در واقع فرهنگ مردم تهران باقی گذاشته است، به گونه‎ای که تا زمانی که بحث درباره‌ی فرهنگ ملی ایران جریان دارد، آثار و زندگی‌اش یکی از منابع و مأخذ معتبر خواهد بود.

زنده‌یاد احمدی همواره پشتیبان مردم زحمتکش بود، او از مبارزین جنبش کارگری ایران و در راستای تفکر و اندیشه‌ی مساوات و برابری زحمات فراوان کشیده است.

مرتضی احمدی بیش از هفتاد سال در رادیو، دوبلاژ، تئاتر، سینما، پیش پرده‎خوانی، تلویزیون، ادبیات و به طور کل در عرصه‌ی هنر ایران خالصانه و بی‌دریغ کار کرد.

مرتضی احمدی ؛ صدایی که بی شک هیچ گاه خاموش نخواهد شد!

باید گفت که هر شهری را صدایی است. هر شهر بزرگی صدایی دارد که روح یک دور‌ه‌ی مشخصی از زندگی و رفتار مردم آن شهر، در آن صدا، تجلی دارد.

زنده‌یاد احمدی نه تنها تصنیف‎خوان و ضربی‎خوان برجسته در فضای موسیقیایی معروف به بیات تهران است، بلکه از این حد عالی نیز فراتر است و غیر از صدای موسیقیایی او، صدای گفتاری او هم طی هفتاد سال متمادی همراه مردم بوده است.

بیشتر بخوانید: مرور بر زندگی بهرام بیضایی ؛ نویسنده، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، پژوهشگر، استاد دانشگاه

“بیات تهران” نوعی آواز بود که چون خاستگاهش کوچه باغ‌های پردار و درخت تهران بود آن را با صدایی بلند می‌خواندند و هر چند آوازی غیر ردیفی بود، ولی هواخواهانی فراوان داشت و در دوران مختلف نام‌های متفاوتی مانند کوچه‌باغی، لشی، باباشملی، جاهلی، خراباتی، بیات تهران، بیات ری به آن اطلاق می‌کردند.

“بیات تهران” نوعی آواز بود که چون خاستگاهش کوچه باغ‌های پردار و درخت تهران بود آن را با صدایی بلند می‌خواندند و هر چند آوازی غیر ردیفی بود، ولی هواخواهانی فراوان داشت و در دوران مختلف نام‌های متفاوتی مانند کوچه‌باغی، لشی، باباشملی، جاهلی، خراباتی، بیات تهران، بیات ری به آن اطلاق می‌کردند.

متاسفانه فقر تکنولوژی ضبط و ثبت در سال‎های دهه‌ی ۱۳۲۰ باعث شد که جز چند صفحه‌ی سنگی، از صدای آن روزگار استاد احمدی، چیز زیادی وجود نداشته باشد که از آن جمله می‌توان به تصنیف بیات ترکِ “گل پری…” که با ارکستر “موسی معروفی” و همراه با بزرگ‎ترین نوازندگان آن دوره ضبط شده، اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: مروری بر زندگی بابک بیات ؛ اسطورۀ بی تکرار آهنگسازی ایران

اولین ضبط‎های پر و پیمان از صدای جناب مرتضی احمدی به اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ برمی‌گردد. بی‌شک زنده‌یاد احمدی بزرگ‎ترین صداپیشه‎ چه در مقام تصنیف‎خوان و ضربی‎خوان، چه در در مقام حافظ یک فرهنگ قدیمی و اصیل، چه در مقام دوبلور و چه در مقام بازیگر تئاتر و سینما است.

اولین ضبط‎های پر و پیمان از صدای جناب مرتضی احمدی به اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ برمی‌گردد. بی‌شک زنده‌یاد احمدی بزرگ‎ترین صداپیشه‎ چه در مقام تصنیف‎خوان و ضربی‎خوان، چه در در مقام حافظ یک فرهنگ قدیمی و اصیل، چه در مقام دوبلور و چه در مقام بازیگر تئاتر و سینما است.

استاد احمدی نسخه‌ی اصل پدربزرگ‌های ایرانی است. اما آنچه بیش از همه شگفت‌آور است عشق بی‌حد و حصر او به زادگاهش تهران است. چیزی که برای انسان شهری امروز پدیده‌ای نادر به نظر می‌رسد. عشقِ مرتضی احمدی به شهرش، عشقِ امروز و پیری نیست، عشقی دیرینه است چرا که به گفته‌ی خودش از گذشته و جوانی عادت داشته که هر چه را می‌دیده یادداشت کند و نگه دارد.

او می‌گوید:  «من دنبال گذرهای تهران می‌گشتم و می‌رفتم، بخش‌های قدیم تهران را پیدا می‌کردم و می‌پرسیدم و درباره‌ی آن‌ها یادداشت برمی‌داشتم. از همه‌ی بچه‌های محل و تهران و هر کس را که پیدا کردم کمک گرفتم.»
 او در کتاب زندگینامه‌اش که “من و زندگی” نام دارد و انتشارات ققنوس آن را منتشر کرده می‌گوید: “سال ۱۳۲۴ به این فکر افتادم که آواز کوچه باغی را احیا کنم. البته عوام بهش می‌گفتند «کوچه باغی» وگرنه این آواز یکی از دستگاه‌های موسیقی ما بود با نام بیات تهرون و فراموش هم شده بود.
یعنی از سال ۱۶- ۱۳۱۵ دیگه کسی آواز کوچه‌باغی نمی‌خوند و حالا من می‌خواستم که دوباره اون‌رو زنده کنم.
به هر کی گفتم یا مسخره‌ام کرد یا متلک بارون. همه می‌گفتند تو نمی‌تونی اما من این کار را کردم اون هم با اجرایی که در تئاتر فرهنگ داشتم.
این اجرا مورد استقبال خیلی شدید مردم قرار گرفت و خواه‌ناخواه دوباره آواز «کوچه‌باغی» افتاد توی دهن مردم کوچه و بازار.”

بیشتر بخوانید: نادر مشایخی آهنگساز و رهبر ارکستر ؛ نُت هایی برای ایران

آلبوم “صدای طهرون قدیم ۳” آخرین اثر او است. احمدی دوست داشت تا این اثر در روز تولدش منتشر شود اما هیچگاه فرصت آن پیش نیامد. یک قطعه از این آلبوم در روز تولد مرتضی احمدی توسط نشر آوای خورشید منتشر شد؛ قطعه‌ی “یک کلاغی” که به سبک مجموعه‌ی “صدای طهرون قدیم”، بازخوانی ترانه‌ای روحوضی از تهران قدیم است.

خودش می‌گوید: «اغلب ترانه‌های آن زمان را به دلیل حافظه‌ی خوبی که داشتم با یکی دوبار شنیدن حفظ می‌کردم» همین تجربه، امروز باعث احیای ترانه‌های قدیم تهران توسط مرتضی احمدی در قالب دو آلبوم صوتی به نام “صدای تهرون قدیم ۱و۲” شد.

آلبوم “صدای طهرون قدیم ۳” آخرین اثر او است. احمدی دوست داشت تا این اثر در روز تولدش منتشر شود اما هیچگاه فرصت آن پیش نیامد. یک قطعه از این آلبوم در روز تولد مرتضی احمدی توسط نشر آوای خورشید منتشر شد؛ قطعه‌ی “یک کلاغی” که به سبک مجموعه‌ی “صدای طهرون قدیم“، بازخوانی ترانه‌ای روحوضی از تهران قدیم است.

گردآوری و اجرای این اثر توسط مرتضی احمدی صورت گرفته و بهرنگ بقایی با تار و علی رحیمی با تنبک، صدای او را همراهی می‌کنند. نشر آوای خورشید به جای سالروز تولد این هنرمند؛ شب یلدا سال ۹۴ در اولین سالگرد درگذشت مرتضی احمدی سومین مجموعه‎ی طهرون قدیم را منتشر کرد.