مرتضی ممیز در روز ۱۴ شهریور سال ۱۳۱۵ در تهران متولد شد. او در سال ۱۳۴۴ در رشته‌ی نقاشی از دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. جالب است که اخذ لیسانس او بیش از ۱۱ سال به طول انجامید.
ممیز تحصیلات خود را در سال ۱۹۶۸میلادی در مدرسه‌ی عالی هنرهای تزئینی پاریس رشته‌ی طراحی غرفه و ویترین و معماری داخلی ادامه داد و پس از بازگشت به ایران به فعالیت در زمینه تصویرسازی و گرافیک پرداخت و در چهل و پنج سال گذشته مدیر هنری و گرافیک بسیاری از نشریات ادبی و فرهنگی معتبر ایران بوده است و طراحی صحنه و لباسِ چهارده نمایش و دو فیلم سینمایی را انجام داده است.
مرتضی ممیز پدر گرافیک ایران؛ مردی از جنس مفهوم، معنا و رنگ
هنرمندان نسل نوی کشور، ممیز را به عنوان پدر گرافیک ایران می‌شناسند. آثار ممیز در هنرمندان نسل بعد از خود، ایده‌های منحصر به فرد و تکنیک‌های زیادی را وارد عرصه گرافیک ایران کرده است.
مرتضی ممیز به غیر از طراحی گرافیک برای کتاب‌ها و پوسترها، تلاشی را تحت عنوان مدیر هنری در مجلاتی چون ایران آباد، کتاب و کیهان هفته، فرهنگ، کاوش، نگین آغاز نمود. مجلاتی که نحوه و سبک کاری ممیز را در جامعه تثبیت و معرفی نموده است.
بیشتر بخوانید: رضا عابدینی: طراح گرافیک و مدیر هنری پیشگام ایرانی
آثار ممیز در این دوره در کتاب هفته چنان پرکار و دوره‌ی خلاقی بدل می‌گردد که نام ممیز را به عنوان گرافیستی مولف و کم نظیر بر سر زبان‌ها می‌اندازد. همچنین ادامه‌ی کار او در نشریات فرهنگ و نگین، راه را برای ورود گرافیست‌های جوان و نوجوی دههی ۴۰ مانند “فرشید مثقالی” باز می‌نماید.
آثار روی جلد ممیز برای نشریه کتاب هفته نمونه‌هایی از چاپ “سیلک” و “لیتوگرافی” موفق و خلاقانه‌ای است که ارزش‌های گرافیکی بسیار مفیدی را با خود به همراه دارد. او در همان سال‌ها یکی از مهم‌ترین اثر مدرن تاریخ معاصر را با طراحی چاقوهای واژگون شکل داد. اثر چاقوهای او اجتماعی ترین اثری است که از دهه ۴۰ به بعد پدید آمده است.
تصویرسازی‌های درون کتاب نگاه او را که کمی متاثر از آثار گرافیکی اروپای شرق به خصوص لهستان و شوری سابق است را نشان می‌دهد. این نگاه چنان از فیلتر مرتضی ممیز گذشت که تاثیر آن را بر جریان گرافیک و آثار گرافیست‌ها می‌توان مشاهده نمود.
روی جلدهای مجله‌های نگین و فرهنگ و زندگی نمونه‌ی برخورد خلاق و گرافیکی با موضوعاتی چون مشاهیر و ادبا است. در این دوره، صنعت چاپی که جای چندانی برای مانورِ تونالیته‌ها و رنگ‌ها ندارد با طراحی و شگردهای ممیز به دوره‌ای از کارهای خلاق و متفاوت بدل گردیده است و راه را برای ورود آثارِ آوانگارد در گرافیک می‌گشاید.
بیشتر بخوانید: آلبرتو جاکومتی: مروری بر زندگی و آثار نقاش و مجسمه ساز!
چالش آن دوره این بود که گرافیست‌ها حتی از مرز برش کاغذ خود هم مطمئن نبودند و حاصل چاپ شده آثارشان معمولا فرق زیادی با نمونه طراحی شده داشته است ولی ممیز سعی در ایجاد فضای کاری خلاق و پویا به نفع خویش می‌نماید. او در این آثار به هیچ وجه گرفتار تولید آثاری صرفا تکنیکی نگردیده و همواره ابزار را در راه بیان ایده‌ها و افکارش به کار بست.
اسکناس‌های پنج هزار و ده هزار ریالی رایج در ایران توسط این هنرمند طراحی شده است. تصویرسازی‌های کتاب هفته به سردبیری احمد شاملو در دههی ۴۰شمسی مجموعه‌ای از جاودانه‌ترین آثار تصویرسازی مجلات در ایران را بوجود آورده است.
مرتضی ممیز در طول بیش از نیم قرن فعالیت هنری خود در ایران و عرصه هنر بین‌المللی، در احیا و ابداع هنر گرافیک در ایران و پیشبرد و گسترش فرهنگ ملی و سنت‌های هنری نقش بارزی داشت.
از وی در آذرماه سال ۱۳۸۳ به‌عنوان استاد برجسته فرهنگستان هنر، در مراسمی تجلیل شد. او در طول فعالیت‌های هنری خود بیش از ده نمایشگاه اختصاصی از ۱۳۳۹ تا ۱۳۷۷ در تهران و دو نمایشگاه اختصاصی در آلمان (۱۳۶۷-۱۳۶۵) و بیش از ۷۴ نمایشگاه گروهی در ایران، آلمان، فرانسه، آمریکا، بلژیک، فنلاند و یوگسلاوی برپا کرد و طراحی گرافیکی و تهیه پوستر برای صدها جلد کتاب و نشریات مختلف توسط او انجام گرفت.
بسیاری از منتقدان تصویرسازی‌های ممیز در کتاب هفته را بهترین دوره کاری او می‌دانند اما خود ممیز در زمان نمایشگاه طراحان گرافیک سه قاره درباره‌ی این دوره آثارش گفت: «کتاب هفته دوره‌ی عکس‌العملی من بوده است و مربوط به زمانی است که دانشجوی هنرهای زیبا بودم و کار را بر اساس نظر و خواست استادان مدرسه‌ام انجام می‌دادم.»
ممیز از بنیان‌گذاران انجمن صنفی گرافیک ایران و تاسیس رشته‌ی گرافیک در دانشکده‌های هنری ایران است. او سال‌ها در شرایط مختلف سیاسی کشور به فعالیت هنری خود ادامه داده و در تبدیل نهال نوپای گرافیک معاصر به درختی نیرومند موثر بوده است.
او سه فیلم کوتاه را به نام‌های “آن که عمل کرد و آن که خیال کرد” در سال ۱۳۵۰، “یک نقطۀ سبز” ۱۳۵۰ و “سیاه پرنده برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان” ۱۳۵۲ را طراحی و کارگردانی کرده است.
حال بعد از سال‌ها مرتضی ممیز در گرافیک ایران جایگاه رفیعی را نصیب خود کرده است. یک دلیل‌اش تلاش برای تاسیس همان “سندیکای گرافیست‌های تهران” برای تثبیت این رشته به عنوان یک حرفه و یک شغل و نه تنها به عنوان یک رشته‌ی تحصیلی دانشگاهی است.
۵ آذر روزی است که ۱۲ سال از رفتن‌اش می‌گذرد، یادت جاودان استاد …
