اقتصادی

مفاهیم اقتصادی به بیان ساده؛ آزادسازی قیمت حامل های انرژی – قسمت سوم

نویسنده: علیرضا هادوی

منتشر شده در ۲۵ دی ۱۳۹۶

۰ زمان مطالعه: 3 دقیقه

وقتی قیمت انرژی کمتر از نرخ جهانی است طبیعتا ترکیب تولید در داخل کشور متفاوت از الگوی جهانی شکل می گیرد. به دلیل افزایش روزافزون قیمت بنزین از دهه هفتاد میلادی تا کنون صنایع در دنیا به سمتی متمایل شده اند که از تکنولوژی هایی استفاده کنند که حداقل مصرف انرژی را داشته باشد. قیمت بالای نفت در سطح جهان خلاقیمت ها به سمت نوآوری هایی در جهت کاهش مصرف انرژی سوق داده است.

در ادامه سلسله مطالب سیاست آزادی سازی قیمت حامل های انرژی امروز نیز در قسمت سوم و در ادامه مطالب روزهای گذشته به بررسی چرایی افزایش قیمت بنزین و سایر حامل های انرژی خواهیم پرداخت.

۷- مصرف بنزین موجب آلودگی هوا است و آلودگی هوا برای سلامتی انسان ها زیان دارد. در همه جای دنیا تلاش می شود با وضع مالیات قیمت کالاهایی که اثرات جانبی مصرف آن ها برای سلامتی انسان ها مضر است افزایش یابد و به تبع آن مصرف این اقلام کاهش یابد. در ایران متاسفانه نه تنها مالیاتی بر قیمت بنزین وضع نشده بلکه یارانه ای بابت آن پرداخت شده است. این اقدام کاری بسیار شگفت آور است زیرا معمولا در هیچ جای دنیا به مواد مضر برای سلامتی یارانه پرداخت نمی شود. اگر چه یکی از عوامل مهم آلودگی هوای شهرهای بزرگ کشور خصوصا تهران ناکارایی موتورهای تولید داخل است اما این عامل تنها عامل موثر نیست. بی تردید مصرف فوق العاده بنزین مستقل از عامل پرمصرف  بودن خودروها یکی از علل اساسی آلودگی هوای شهرهای بزرگ و خصوصا تهران به شمار می آید.

۸- وقتی قیمت بنزین و انرژی کمتر از نرخ جهانی است طبیعتا ترکیب تولید در داخل کشور متفاوت از الگوی جهانی شکل می گیرد. به دلیل افزایش روزافزون قیمت بنزین از دهه هفتاد میلادی تا کنون صنایع در دنیا به سمتی متمایل شده اند که از تکنولوژی هایی استفاده کنند که حداقل مصرف انرژی را داشته باشد. قیمت بالای نفت در سطح جهان خلا قیمت ها به سمت نوآوری هایی در جهت کاهش مصرف انرژی سوق داده است. دقیقا به همین دلیل است که افزایش بی سابقه قیمت نفت تورم ناچیزی در کشورهای غربی ایجاد کرده است.

در ایران به دلیل آن که قیمت بنزین و انرژی بسیار ارزان است صاحبان بنگاه های تولیدی در زمان تصمیم گیری پیرامون تکنولوژِی مورد استفاده توجه چندانی به عامل انرژِی بر بودن تکنولوژِی ندارند و اغلب از روش های تولیدی خاصی استفاده می کنند که غیربهینه و انرژِی بر است و در طی زمان بنگاه ها به سادگی انرژِی را جایگزین دیگر نهاده ها تولید کرده اند. این وضعیت عاملی در برابر اصلاح قیمت انرژِی تبدیل شده چرا که هر زمان دولت تصمیم به اصلاح قیمت انرژِی بگیرد کثیری از تولیدکنندگان معترض می شوند که این اقدام هزینه های تولید را افزایش داده و قیمت تمام شده را افزایش خواهد داد. طبیعتا توجیهی که برای ابراز مخالفت خود فراهم می کنند افزایش تورم و فشار به مصرف کننده است. اصلاح قیمت بنزین و حامل های انرژی بنگاه های تولیدی را به تجدیدنظر در ترکیب عوامل و تکنولوژی مورد استفاده ملزم می سازد و این اصلاح رفتار تولیدی یکی از ثمرات سیاست اصلاح قیمت انرژی است.

۹- طبیعتا برخی بنگاه های تولیدی که به شکل مفرطی از انرژی استفاده می کنند با وضع قیمت های جدید انرژی ورشکسته خواهند شد. این ورشکستگی لزوما امری قبیح و نامطلوب نیست. منافع جامعه از محل صرفه جویی در مصرف انرژی بیشتر از منافع ناشی از فعالیت کارخانه ها و بنگاه هایی است که به شکل غیربهینه فعالیت می کنند. دقیقا مشابه این مسئله در مورد دامپینگ یا سوبسید برای صادرات صادق است. اگر دولت به کالاهایی نظیر برق، آب و انرژی سوبسید اعطا کند و بنگاه ها بتواندد کالایی را تولید و صادر کنند، لزوما نباید خوشحال بود. این نوع صادرات موید توانایی اقتصاد کشور نیست بلکه نوعی اعطای سوبسید به شهروندان خارجی است. همان طور که صادرات مبتنی بر سوبسید اگر دائمی باشد مطلوب نیست، تولید مبتنی بر یارانه انرژِی نیز مطلوب نخواهد بود.

۱۰- اصلاح قیمت بنزین نه تنها رفتار تولید کننده را از حیث انتخاب تکنولوژِی اصلاح می کند بلکه از حیث انتخاب محصول نیز اصلاح می کند. به عنوان مثال وقتی قیمت بنزین پایین باشد تولید کنندگان خودرو ترسی بابت تولید خودرویی مثل پیکان و آردی نخواهند داشت که مصرف بنزین آن بسیار بیشتر از استاندارد جهانی باشد. در واقع وقتی قیمت بنزین پایین باشد تولید کننده در طراحی محصول خود محدودیتی در قبال مصرف بنزین احساس نمی کند لذا ممکن است نتیجه طراحی وی خودرویی نظیر پیکان باشد اما وقتی که قیمت بنزین بالا باشد این محدودیت برای طراحان جدی خواهد شد و در طراحی آن را لحاظ خواهند نمود. طبیعی است که محصول نهایی آن ها خودرویی متفاوت از خودرو خواهد بود.

۱۱- بر اساس این تحلیل اگر ایران خودرو بعد از ۲۷ سال از پیروزی انقلاب اقدام به تعطیلی خط تولید پیکان نمود نباید آن ها و مسئولین وزارت صنایع را به خاطر این تاخیر طولانی سرزنش کرد. چرا که هر بنگاهی به صورت طبیعی میل به حداکثر کردن منفعت خود دارد و چون ایران خودرو در طی سال های گذشته از تولید پیکان منتفع می گردید کاملا منطقی بود که به تولید پیکان همچنان ادامه دهد . اگر قرار بر سرزنش کسی باشد باید مسئولین اقتصادی و تصمیم گیران مجلس را سرزنش کرد که در آزادسازی قیمت بنزین تاخیر کرده اند.

۱۲- آمارها موید آن است که هر ساله حجم زیادی از بنزین از ایران قاچاق می شود. وجود قاچاق بنزین موید این است که قیمت بنزین در ایران کمتر از قیمت جهانی و قیمت تعادلی رایج در منطقه است. این مسئله نه تنها در مورد بنزین بلکه در مورد اغلب اقلامی که مشمول طرح قیمت گذاری کالا ها و خدمات هستند صادق است. طبیعی است تا زمانی که قیمت بنزین فاصله زیادی با قیمت جهانی داشته باشد، همواره انگیزه قاچاق وجود خواهد داشت و سود ناشی از این امر می تواند مانع از توفیق تدابیر امنیتی برای مقابله با آن شود. قاچاق بنزین به کشورهای همسایه به معنی انتقال یارانه ایران به قاچاق چیان و مصرف کنندگان کشورهای همسایه است که نمی تواند توجیه منطقی داشته باشد.