مفاهیم اقتصادی به زبان ساده – نظام های حاکم بر نظام ارزی و نرخ ارز
نظام نرخ ارز در اقتصادهای مختلف به اشکال گوناگون وجود دارد. امروزه تجارب به دست آمده از این نظام های مختلف در اختیار است و می توان با مقایسه میان آن ها، نظام ارزی مورد نظر را انتخاب کرد. در یک دسته بندی صورت گرفته توسط صندوق بین المللی پول، ۹ گونه نظام ارزی وجود دارد که همه آن ها را می توان در جایی از طیف بین نظام نرخ ارز ثابت و نرخ ارز شناور قرار داد.
نظام نرخ ارز در اقتصادهای مختلف به اشکال گوناگون وجود دارد. امروزه تجارب به دست آمده از این نظام های مختلف در اختیار است و می توان با مقایسه میان آن ها، نظام ارزی مورد نظر را انتخاب کرد. در یک دسته بندی صورت گرفته توسط صندوق بین المللی پول، ۹ گونه نظام ارزی وجود دارد که همه آن ها را می توان در جایی از طیف بین نظام نرخ ارز ثابت و نرخ ارز شناور قرار داد.
نظام نرخ برابری ثابت: نوع اول نظام ارزی، نظام ارزی مبتنی بر نرخ برابری ثابت است. در این نظام ارزی، بانک مرکزی متفکل آن می گردد که قیمت ارز در بازار آزاد را در یک نرخ معین ثابت نگه دارد. این هدف از طریق خرید و فروش ارز توسط بانک مرکزی میسر می گردد. لازم به ذکر است که در این حالت نرخ ارز در بازار آزاد و بر حسب عرضه و تقاضا برای آن مشخص می گردد اما بانک مرکزی به عنوان یکی از بازیگران موثر وارد شده و بر قیمت بازار آزاد تاثیر می گذارد. به عنوان مثال اگر نرخ ارز در بازار کاهش یابد، بانک مرکزی مداخله کرده و به عنوان یک خریدار در بازار ظاهر می گردد و شروع به خرید ارز می کند. با این اقدام تقاضای ارز افزایش یافته و نرخ ارز بالا می رود. اما اگر نرخ ارز در بازار افزایش یابد، بانک مرکزی بخشی از ذخایر ارزی خود را در بازار عرضه می کند تا با افزایش عرضه ارز، نرخ ارز در بازار کاهش یابد. معمولا این نوع نظام ارزی مطلوب عاملین اقتصادی است. دلیل آن این است که ثبات نرخ ارز نوعی ثبات در سطح خرد به ارمغان می آورد و این ثبات مطلوب عاملین اقتصادی است. چرا که تصمیم گیری را برای آن ها تسهیل می کند. مسئله آن جاست که این ثبات در سطح خرد به قیمت محدود شدن آزادی عمل بانک مرکزی فراهم می شود که می تواند در شرایطی به از دست رفتن ثبات در سطح کلان منجر شود.
[rml_read_more]اگر شرایط اقتصادی افزایش نرخ ارز را تحمیل کند و مقامات پولی اصرار داشته باشند که نرخ ارز را در قیمت فعلی خود ثابت نگه دارند طبیعی است که باید به طور مکرر از درآمد ارزی خود یا از ذخیره ارزی خود به بازار تزریق کنند تا به این وسیله عرضه ارز در بازار آزاد را افزایش داده و به تبع آن قیمت ارز را در نرخ سابق حفظ کنند. طبیعی است که بانک مرکزی تا یک جایی می تواند این روند را ادامه دهد. اگر مقامات پولی در این مسیر افراط کرده تا جایی که بخش بزرگی از ذخایر ارزی خود را از دست دهند، به مرور زمان عاملین اقتصادی متوجه ضعف بانک مرکزی شده و طبیعتا انتظارات آن ها در جهت تشدید افزایش نرخ ارز عمل می کند. در این حالت نرخ ارز به طور بی سابقه ای افزایش خواهد داشت و به دلیل این که عاملین اقتصادی از عجز مقامات پولی در مقابله با این وضعیت آگاه هستند، تهدید آن ها به مقابله را جدی نمی گیرند و اعتباری برای مقامات پولی قائل نخواهند شد. این وضعیت یک بار در سال ۱۳۷۳ و یک بار در سال ۱۳۹۱ رخ داد. در هر دو مقطع زمانی مردم می دانستند که خزانه بانک مرکزی خالی است و وعده بانک مرکزی برای تثبیت نرخ ارز غیرمعتبر است. به همین دلیل همه برای خرید ارز به بازار رسمی هجوم آوردند. روشن است که بانک مرکزی پس از مقاومتی بی فایده نهایتا تسلیم شد و نرخ ارز بالا رفت اما در دورانی که بانک مرکزی بر حفظ نرخ ارز اصرار می ورزید رانتی نصیب خریداران ارز شد.
نظام نرخ برابری شناور: در نظام نرخ برابری شناور به عکس حالت قبل قیمت ارز نوسان و تغییر قیمت دارد و بانک مرکزی تلاشی برای مداخله در این بازار نمی کند. در این حالت نرخ ارز هر قیمتی را پذیرا می گردد و محدودیتی برای نوسان آن وجود ندارد. روشن است که در این حالت پیش بینی و برنامه ریزی برای نرخ ارز برای عاملین اقتصادی، سرمایه گذاران و مردم دشوار خواهد بود. اما در عین حال بانک مرکزی در اعمال سیاست پولی با محدودیت مواجه نخواهد شد.
نظام نرخ برابری شناور مدیریت شده: در نظام نرخ برابری شناور مدیریت شده، بانک مرکزی اجازه می دهد که نرخ ارز دارای نوسان باشد ولی این نوسانات تا حد مشخصی مجاز شمرده می شود. اگر میزان نوسانات بیش از مقدار تعیین شده باشد، بانک مرکزی خود را موظف به مداخله در بازار می داند. آگاهی عمومی از اینکه اگر نرخ ارز به حدود تعیین شده نزدیک شود بانک مرکزی مداخله خواهد کرد. در انتظارات و رفتار عاملین اقتصادی منعکس می گردد و مانع از حرکت نرخ ارز به سمت حدود مورد نظر می گردد.
