پزشک متخصص چشم چه وظائفی دارد؟

چشم و محفظهی آن شاید تخصصیترین و پیچیدهترین اندام بدن باشد. تقریباً ۳۵٪ از کل ورودی حسی به مغز را عصب بینایی چپ و راست تشکیل میدهد و تقریبا ۶۵٪ از کل فرآیندهای بیماری داخل جمجمه تظاهرات چشمیدارند. بنابراین، مجموعهای از فرآیندهای بیماریهای سیستمیک، میتواند با روشها و مکانیسمهای مختلف بر چشم تأثیر بگذارد.
یکی از مهمترین مواردی که دانشجویان پزشکی هنگام انتخاب چشم پزشکی به عنوان تخصص در نظر میگیرند، این است که آیا داشتن تخصص تنها در یک ناحیه از بدن مایه خرسندی است یا نه. این به معنای رد مسالهی وجود بیماری طیف گستردهی بیماریهایی با تظاهرات چشمی نیست بلکه کاملاً عکس این امر صادق است. در عوض، مهارتهای معاینه، ابزارهای تشخیصی و روشهای جراحی که به عنوان چشم پزشک یاد گرفته و از آنها استفاده میکنید، شامل ناحیهی کوچکی از بدن و یک اندام بسیار تخصصی است.
چشم پزشک چه مهارت هایی لازم دارد؟
برخلاف سایر تخصصهای جراحی، ناحیهی مربوط به جراحی چشم معمولا در میلیمتر اندازهگیری میشود. پلک و پوست احاطه کنندهی چشم و حدقه، خود چشم از پشت قرنیه به سمت عصب بینایی، حدقه به همراه استخوانهای آن، عروق، سینوس، اجزای لنفاوی و عصبی، و اجزای سیستم عصبی مرکزی بینایی دنیای چشمپزشکان را تشکیل میدهد. شما در حوزهی یک اندام و سیستم خاص متخصص شده و ساختار داخلی و خارجی آن را میشناسید. اما فکر نکنید که تسلط بر مجموعه دانشهای این دو ساختار کوچک آسان است. دانش گستردهای برای فراگیری در مورد چشم وجود دارد.
چشم پزشکان طیف گستردهای از اختلالات چشمی را درمان میکنند که شایعترین آنها عبارتند از: آب مروارید (اختلال شفافیت عدسی)، گلوکوم (افزایش فشار داخل چشم)، کنژنکتیویت (التهاب ملتحمه، معمولاً ناشی از عفونت) و دژنراسیون ماکولا یا تباهی لکه زرد (کوری تدریجی). برای چنین ساختارهای به ظاهر کوچک، طیف وسیعی از بیماریهای متعدد میتوانند نقش داشته باشند. هر نوع عفونت – از سوزاک تا تبخال– احتمال درگیر کردن چشم را دارد. چشم پزشکان با انواع ترومای چشمی در حدقه و یا خود چشم نیز سروکار دارند؛ جداشدگی شبکیه را درمان میکنند؛ در صورت تشخیص به موقع، تومورهای داخل چشم مانند رتینوبلاستوما، را از بین میبرند؛ اختلالات عضلات خارج چشمی مانند استرابیسم (لوچی) را درمان میکنند؛ و حتی درمان مشکلات پلک، مژه و غدد اشکی را نیز به عهده دارند.
برای اینکه چشم پزشک خوبی باشید، به پایه پزشکی عمومی نیاز دارید. بسیاری از اختلالات چشمی، تظاهرات بیماریهای سیستمیک زمینهای، اختلالات مادرزادی یا کروموزومی، نقص متابولیکی، بیماریهای بافت همبند، دیابت و فشار خون بالا هستند و این فهرست ادامه دارد. شما در مطب چشم پزشکی فقط با افراد مسن مبتلا به آب مروارید یا گلوکوم سروکار ندارید. بلکه بیماران مبتلا به التهاب روده، بیماری گریوز (پرکاری تیروئید)، ایدز، تومورهای مغزی و فلج بِل (فلج عصب صورت) نیز مراجعه خواهند کرد که همگی مشکل چشم دارند. به عنوان مثال، یوئیت (التهاب عنبیه، جسم مژگانی و مشیمیه)، یک تظاهر چشمی شایع ناشی از لوپوس، بیماری کرون و آرتریت روماتوئید جوانان است. مانند متخصصین پوست، که باید از تظاهرات پوستی بیماریهای زمینهای آگاهی داشته باشند، چشم پزشکان نیاز به درک صحیح از پاتوفیزیولوژی این اختلالات اولیه دارند. به دلیل اینکه عارضهی چشمی در بعضی مواقع، ممکن است ثانویه باشد، لذا متخصصان باید در طیف وسیعی از اختلالات، دانش پزشکی و جراحی عمومی داشته باشند.
چشم پزشکی، رشتهای با تکنولوژی پیشرفته
چشم پزشکان عاشق ابزارآلات و دستاوردهای فنی هستند. مطب آنها پر از طیف وسیعی از ابزارها، اعم از دستگاههای ساده معاینهی چشم تا میکروسکوپهای جراحی پیچیده میباشد. در چند دهه گذشته، انفجاری از فناوری جدید در علوم بینایی رخ داده است که منجر به چندین تکنیک و پیشرفت جدید امیدبخش گشته است. دستاوردهای تشخیصی و جراحی در این تخصص شامل لیزر فتوکواگولاسیون (انعقاد نسج با لیزر برای درمان جدا شدن شبکیه)، ریزدستکاری، آنژیوگرافی فلورسئین و ریزجراحی است. برای اینکه یک چشم پزشک خوب باشید و از این فناوری نهایت استفاده را ببرید، این تخصص به مهارتهای بینایی و حرکتی عالی، درک عمق و دید رنگی نیاز دارد.
درمانهای دارویی در چشم پزشکی حائز اهمیت میباشند. به عنوان مثال، گلوکوم زاویه باز اولیه، یکی از بزرگترین دلایل نابینایی در جهان است که بیش از ۵ میلیون نفر را مبتلا میکند. در گذشته داروهای بتا بلاکر موضعی به عنوان درمان اصلی تجویز میشدند، اما عوارض جانبی متعدد، باعث محدودیت استفاده از آنها در برخی از بیماران مانند آسم گردید. چندین داروی جدید، از جمله مهارکنندههای موضعی آنیدراز کربنیک، آگونیستهای آلفا-۲ و آگونیستهای پروستاگلاندین، درمان دارویی گلوکوم بسیار موثرتر میباشند. به علاوه، پیشرفت در تکنیکهای جراحی و استفاده از آنتی متابولیتهایی مانند ۵-فلورواوراسیل و میتومایسین C، جراحیهای فیلتراسیون را بسیار بهبود بخشیده و ترمیم زخم پس از عمل را به طرز چشمگیری تسریع کرده است. این پیشرفتها شانس حفظ بینایی را در بیماران مبتلا به گلوکوم تا زمان پیری، تا حدود زیادی بهبود بخشیدهاند.
فناوریهایی که به سرعت در حال پیشرفت هستند، اصلاح بینایی از طریق جراحی را برای بسیاری از افراد به واقعیتی ایمن تبدیل کرده است. لیزیک یا استفاده از لیزر در ضخامت بسیار پائین برای درمان قرنیه، فرایندی است که در آن لیزر اگزایمر با انتشار اشعه ماوراء بنفش، مقادیر دقیق بافت قرنیه را بر اساس عیوب انکساری فرد و توپوگرافی قرنیه (نقشه راه قرنیه) حذف میکند. تخمین زده میشود که ۱۴۸ میلیون نفر (۵۲٪ از جمعیت) نوعی عینک اصلاحی استفاده کرده و تقریباً ۱.۸ میلیون عمل جراحی انکسار در سال ۲۰۰۲ انجام شده است. به عنوان فردی که بینایی تقریبا بینقص دارد، تصور کنید هر روز صبح بیدار شده و نتوانید ساعت زنگدار را ببینید یا بین دو بطری شامپو و نرم کننده تمایز قائل شوید. این فناوری در عمل چشم پزشکی – به ویژه لیزیک – تأثیر چشمگیری بر کیفیت زندگی افراد دارد. زندگی این بیماران به جای اینکه همیشه به عینک متکی باشد و دائماً رو به وخامت بودن بینایی آنها برایشان یادآوری شود، کاملا دگرگون میشود. آنها با لبخندهای بسیار زیاد بر روی صورت و دید کامل ۲۰/۲۰ برای اولین بار پس از سالها از خواب بیدار میشوند.
جراحی چشم
چشم پزشکان، همانند همکارانشان در گوش و حلق و بینی، هم طبابت و هم جراحی میکنند. برای اینکه جراح خوب چشم و ساختارهای مرتبط با آن باشید، باید هماهنگی چشم-دست و مهارتهای حرکتی خوبی داشته باشید. بیشتر جراحیهای دقیق و هدفمند در پشت عدسیهای میکروسکوپ و با استفاده از لیزر پرقدرت انجام میشود. این نوع جراحی، متفاوت از سایر فوق تخصصهاست: تمیزتر، کوتاهتر، کنترل شدهتر، با نگرانی کمتر در مورد خونریزی و نیاز کمتر به بخیه زدن یا سوزاندن عروق خونی میباشد. همانند اکثر جراحان، چشم پزشکان نیز پزشکانی عمل گرا هستند که دوست دارند نتایج را سریعتر ببینند. در اتاق عمل به اندازهی سایر جراحان به جزئیات توجه دارند. در این تخصص، تمام نتایج جراحی دائمی بوده و معمولاً امکان بازگشت بیماری وجود ندارد. بنابراین، مراقبت، دقت و صبر از اجزای اصلی یک جراح چشم پزشک خوب است.
اکثر چشم پزشکان جراحی انکساری مانند لیزیک را انجام میدهند. در این روش برای بهبود بینایی، شکل قرنیه بیمار را تغییر میدهند. از آنجا که اکثر این روشها سلیقهای هستند، چشم پزشکان باید از انتظارات بسیار بالای (یا حتی غیرواقعی) بیماران نسبت به جراحی انکساری آگاه باشند. چشم پزشکان باید با دقت بیماران خود را ارزیابی کرده و اطمینان حاصل کنند که انتظارات واقع بینانهای دارند و فواید، خطرات و گزینههای جراحی را درک کنند، زیرا غیرقابل برگشت میباشند. با این حال، بیشتر بیماران از نتایج بسیار راضی هستند، به خصوص که همچنان روشهای جدید در حال پیشرفت هستند.
شاید متداولترین جراحی چشم پزشکان، جراحی فیکوامولسیفیکیشن باشد، یعنی فرآیند مدرن استخراج آب مروارید، که در آن عدسیهای مات معمولاً از کپسولی که در آن قرار دارند خارج میشوند. در آب مروارید شفافیت عدسی چشم به حدی کاهش مییابد که بینایی مختل میشود. مات بودن عدسی همانند چین و چروک پوست نشانگر پیری است. کاهش شفافیت در ۹۵٪ از افراد بالای ۶۵ سال وجود دارد که معمولاً در اثر پیری طبیعی ایجاد میشود. آب مروارید میتواند مادرزادی، ناشی از تروما یا بیماریهای سیستمیک مانند دیابت، گالاکتوزمی، بیماری ویلسون، دیستروفی میوتونیک و غیره باشد. در حین فیکوامولسیفیکیشن، عدسیهای سفت با استفاده از فراصوت شکسته شده و بقایای آن خارج میشود. در مرحله بعد، کاشت یک عدسی که کاملا با قدرت انکساری فرد مطابقت دارد انجام میشود. کل این فرایند در داخل چشم از طریق برش ۳ تا ۶ میلیمتری قرنیه در کمتر از ۱۰ دقیقه و اغلب فقط با استفاده از قطرههای بیحسی موضعی انجام میشود. آیا جراحی چشم شگفتانگیز نیست؟
جراحی چشم عمیقا زندگی افراد را تغییر میدهد. از بین رفتن بینایی برای شخص مبتلا به آب مروارید در هر دو چشم میتواند آنقدر جدی باشد که بیمار دیگر حتی نتواند چهره نوه خود را ببیند. پیش از فیکوامولسیفیکیشن، آب مروارید ممکن است به حدی شدید باشد که فرد فقط حرکات دست در مقابل صورت خود را ببیند اما تعداد انگشتان را نتواند بشمارد. چشم پزشکان، بینایی را به این بیماران هدیه میکنند. چنین بیمارانی از طریق فناوری مدرن و معجزات جراحی چشم میتوانند بار دیگر لبخند نوه خود را ببینند. این تأثیر چشم پزشکان بر زندگی روزمره بیماران است.
تفاوت چشم پزشکی و بینایی سنجی
عموم مردم چشم پزشکی را با بینایی سنجی (اپتومتری) اشتباه میگیرند. این متخصصان سلامت دقیقاً کجای طیف مراقبت از بینایی قرار دارند؟ بینایی سنجها مجوز فعالیت پزشکی ندارند و فقط بینایی سنجی میکنند. اگرچه برخی از ایالتها به بیناییسنجها اجازه میدهند که داروهای موضعی محدودی را تجویز کنند، اما هیچ بینایی سنجی اجازه (یا حتی آموزش) انجام جراحی چشم را ندارد. تخصص آنها در تشخیص و درمان مشکلات نوری چشم است. آنها لنزهای اصلاحی تجویز میکنند و همچنین بیماریهای چشم را که مستلزم مراجعه به چشم پزشک هستند تشخیص میدهند.
بیشتر چشم پزشکان و بینایی سنجها به جای رقابت با یکدیگر، روابط متقابل مفیدی دارند. چشم پزشکان به عنوان پزشکانی با آموزشهای بالینی و جراحی گسترده، در زمینه چشم و تمام بیماریهای مربوط به آن متخصص هستند. بینایی سنجها که در زمینهی بینایی و تصحیح خطاهای انکساری تخصص دارند، مراقبتهای اولیه چشم را ارائه میدهند و افرادی با بیماری شدیدتر و پیچیدهتر (که عموماً نیاز به مداخلات جراحی دارند) توسط چشم پزشک بررسی میشوند. این یک روش عالی برای مراقبت اختصاصی از چشم است. چشم پزشک به عنوان پشتیبان متخصص بینایی سنجی حضور دارد و چالشهای تشخیص و درمان بیماریهای پیچیده را بر عهده دارد. اگر این دو متخصص با هم کار کنند، میتوانند تیم مراقبت سلامتی موثری تشکیل دهند.
امیدواریم که همیشه چشمان سالم و سلامتی داشته باشید. در صورتی که هرمشکلی برای چشمانتان رخ داد، از درمانکده استفاده کنید تا بهترین پزشکان متخصص چشم را پیدا کنید و برای مشاوره حضوری یا آنلاین نوبت بگیرید.