آیا ژن چاقی واقعا وجود دارد؟ حقایقی عجیب در مورد علت چاقی

چاقی در سراسر جهان در حال گسترش است، اما محققان کاملاً نمیدانند علت چاقی چیست. در ادامه در نتنوشت، میپردازیم به اینکه چگونه اگر ژن چاقی مسئول چاقی باشد، آرام آرام دچار افزایش وزن می شویم و همینطور چرا پدر و مادر چاق ما این میراث را تا آخر عمر برای ما باقی می گذارند.
در معنای ساده، به فردی لغت چاق اطلاق می شود که مقدار وزن بسیار زیادی ، عمدتاً ناشی از چربی، اطراف اندامهای بدنش داشته باشد. برای دریافت مقدار اضافه چربی، نیاز است فرد بیش از اندازه ای که بدنش به طور نرمال می سوزاند، کالری دریافت کند، که استنباط می شود دلیل آن، بی تحرکی و مصرف خوراکیهای دارای انرژی زیاد باشد.
از آنجایی که محققین درحال آغاز فهمیدن معنای عمیق تری از چاقی هستند، این توضیح خیلی پیش پا افتاده نمیتواند تمام حقایق مربوطه را برایمان آشکار کند.
فکر میکنیم نیازی به متقاعد کردن شما نداشته باشیم که چاقی یک تهدید جدی برای سلامت محسوب میشود، چراکه کاملاً اثبات شده است. با این وجود، وقتی انگشتانمان را روی نبض آخرین تحقیقات پزشکی میگذاریم، خودمان را مقابل پنج حقیقت می بینیم که امسال ما را شگفت زده کرد!
با شنیدن این مطلب که بیش از هر یک نفر به ازای سه نفر آمریکایی چاق هستند و نرخ جهانی چاقی کودکان ده برابر دهه ۱۹۷۰ است، این پنج حقیقت درواقع به علل پشت پرده سرعت زیاد ما در چاق شدن و چگونگی تاثیر گذاشتن چاقی بر سلامت طولانی مدت، میپردازد.
اضافه وزن آرام آرام
هیچ کس چاق به دنیا نمیآید، بلکه این چاقی است که در طول عمر کم کم سراغ ما میآید و همانطور که پروفسور کلود بوکارد، از آزمایشگاه ژنومیکس انسانی در مرکز پژوهشی زیست پزشکی لسآنجلس، در نشریهNature ReviewsGenetics شرح میدهد:
«شکل عادی چاقی در انسان، با دریافت سالیانه یک تا دو کیلوگرم در طی دوره پانزده تا بیست و پنج ساله، بسته به فرد، اتفاق می افتد. این روند افزایش وزن بدلیل آن که بین ۳۶۵ روز سال پخش میشود، اصلاً به چشم نمیآید.)) او می افزاید: ((همین باعث میشود نتوان به عوامل جلوبرنده چاقی پی برد. به نظر میرسد یک نوع تعادل بین طبیعت و تغذیه فرد باشد.))
به توانایی خاص یک ویژگی که در چاقی دخیل است، پتانسیل چاق کنندگی میگویند. خیلی از فاکتورها دارای پتانسیل چاق کنندگی هستند از قبیل بی تحرکی، ترجیح غذایی و پرخوری اما هیچ کدام از اینها به تنهایی عمل نمی کنند بلکه ذاتاً با محیط اجتماعی و فضای زندگی فرد درآمیخته اند.
اینجا یک قسمت واقعاً جالب وجود دارد: تاثیر میزان مساوی کالری و فعالیت بدنی روی افراد مختلف، متفاوت است. اینها همه درباره ترکیب این عوامل مختلف کنار هم میباشد.
پروفسور جی.آلفردو مارتینز، از مرکز تحقیقاتی غذایی در دانشگاه ناوارا واقع در پامپولا اسپانیا، در مجله NaturesReviews Disease Primersمیگوید: «تغذیه به طور قطع نقش کوچکی را بازی میکند، اما تا هفتاد درصد تفاوت وزن بدن ما به فاکتورهای ژنتیکی برمیگردد.»
علت چاقی :ژن چاقی یا چاقی بی تقصیر
برای تعداد معدودی از افراد چاق، یک مشکل ژنتیکی واضح و یک ژن چاقی ، علت اضافه وزنشان است. مسئولیت تا پنج درصد از چاقیهای مفرط که از دوران کودکی آغاز می شود با جهش هایی در ژن کدکننده گیرنده ملانوکورتین ۴ می باشد.
متهم دیگر، ژن مربوط به توده چربی یا ژن چاقیمی باشد. اما جدا از درصد کمی از مبتلایان چاقی که دارای جهش هایی در ژنهای مربوطه هستند، ما این حجم عظیم جهانی از افراد چاق را چگونه می توانیم توضیح دهیم؟
خیلی از پژوهشگران براین باورند که هریک از شمار زیادی از ژنها سهم کوچکی در مبتلا شدن دارند – که ترکیب آنها با یکدیگر به علاوه سبک زندگی، منجر به چاقی خواهد شد.
پروفسور بوکارد طی متاآنالیزی که روی چندین مطالعه بزرگ مربوط به ژنوم در مقیاسی عظیم انجام داده است به ۱۱۸ جهش پی بردهاست.
یک مطالعه جدیدی که در”آکادمی ملی علوم” منتشر شد به ردپایی از یک نوع ژن به نام ankyrin-B اشاره میکند. تیم تحقیقاتی به رهبری دکتر وان بنت، استاد بیوشیمی دانشگاه پزشکی دوک دورهام کارولینای شمالی، بود. آنها دریافتند که تغییراتی در ژن ankyrin-B باعث وارد شدن مقدار بسیار زیادی از گلوکز به سلولهای چربی خواهد شد، که این خود باعث دوبرابر شدن حجم آنها می شود.
پروفسور بنت میگوید: «ما دریافتیم که موشهای آزمایشگاهی دارای ژن های جهش یافته، بدون آن که در خوردن زیاده روی کنند، متحمل افزایش وزن می شوند و یک مکانیسم داخل سلولی خاص برای توضیح این اتفاق، وجود دارد. ما به این نوع چاقی، چاقی بیتقصیر می گوییم.»
این که در انسان هم این روند رخ میدهد یا خیر، همچنان اثبات نشده است. بنابراین اضافه وزن کم کم به سراغ ما میآید و ژن های ما تاحدی مسئول اند. اما این روند به ما ختم نمی شود، و وزن ما تاثیر مستقیمی روی نسل بعد دارد.
چاقی به نقص مادرزادی برمی گردد
«هنگام دادن اولین تست پیش از بارداری، مشخص شده است که حدود نیمی از مادران باردار در آمریکا، دارای اضافه وزن یا چاقی هستند»، این را دکتر مارتینا پرسون، از دپارتمان پزشکی در انستیتو کارولینسکا واقع در استکهلم سوئد میگوید (از مقالهای در The BMJ”)
در مطالعه ای که بر روی بیش از یک میلیون تولد طی سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴ در سوئد صورت گرفته است، مشخص شده که نرخ ابتلا به ناهنجاری مادرزادی و نقصهای تولد، ۳٫۵ درصد بود. اما خطر به وجود آمدن چنین مشکلاتی، رابطه مستقیمی با وزن مادر دارد. دکتر پرسون می گوید: «این مطالعه با داده های فراوان، نشان داد که خطر ابتلا به ناهنجاریهای عمومی یا ناهنجاری های مربوط به اندامهای خاصی از بدن، به طور پیشرفت های با اضافه وزن و شدت چاقی افزایش می یابد.»
مادرانی که BMI بیش از ۳۵ دارند ۲۳ درصد بیش از مادران طبیعی در معرض به دنیا آوردن فرزندان دارای ناهنجاری هستند. برای مادرانی با BMI بیش از ۴۰، این خطر به ۳۷ درصد میرسد.
مادران بزرگ، کودکان بزرگ
علاوه بر خطر بیشتر به دنیا آوردن کودکان ناقص، کودکانی که از مادران چاق به دنیا می آیند، بیشتر در معرض چاق بودن در زمان بدنیا آمدن هستند پدیدهای که ماکروزومیا نامیده می شود.
ماکروزومیا کودکان را در خطر شکستگی استخوانها به هنگام به دنیا آمدن قرار میدهد و همچنین میزان نیاز به عمل سزارین را بیشتر می کند. همین طور خطر ابتلا مادران به خونریزیهای طی به دنیا آمدن را زیاد می کند.
تحقیق صورت گرفته به وسیله دکتر کویلین ژاک، از شاخه اپیدمیولوژی در انستیتو ملی”یونایس و کندی شریور”بهداشت کودک و رشد انسان واقع در بتسودا در مریلند آمریکا، که این هفته در مجله JAMA Pediatrics منتشر شد، نشان میدهد که چگونه ماکروزومیا حین بارداری بوجود میآید.
این تیم تحقیقاتی دریافتند که کودکان تازه به دنیا آمده از مادران باردار استخوانهای بلند و سرهای بزرگی در آنها تکامل یافته است. تیم این حقیقت را خیلی سریع، یعنی از هفته ۲۱ بارداری از طریق سونوگرافی می توانستند مشاهده کنند. شکم جنین ها حول هفته ۳۲ بارداری بزرگتر بودند.
اگر شما هم این سوال را دارید که چرا چاقی میتواند همچنین اثری داشته باشد، دکتر ژاک تئوری تیم پژوهشی را بدین گونه شرح میدهد: «خانمهای بارداری که چاق هستند، مقاومت به انسولین بیشتری دارند، که این خود باعث تغذیه بیش از حد جنین و همینطور رشد بیش از حد نوزادان به هنگام تولد خواهد شد.»
اما وزن مادر تنها هنگام بارداری و زایمان اثر مخرب روی نوزاد نمی گذارد؛ یک میراث برای تمام طول عمر بچه باقی می گذارد.
میراث چاقی در ژن چاقی
تغذیه مادر و وزن مادر طی بارداری و شیر دادن میتواند اثرات طولانی روی فرزندانش بگذارد.
پروفسور مارتینز میگوید: «در دوره بارداری، افزایش وزن مادر به میزان اضافه، علی الخصوص اوایل بارداری(اولین بیست هفته) فاکتور تهدیدکننده ای جهت اضافه وزن کودکان محسوب می شود.»
این رخداد از این حقیقت ناشی میشود که محیطی که درون آن جنین رشد میکند تغییرات بلند مدتی بر کدهای ژنتیکی میگذارد. این تغییرات اپیژنتیک به گونه ای تاثیر میگذارند که روش کار ژنها را دستخوش تغییر می کنند.
برای مثال، تغذیه بیش از حد مادر حین شیر دادن می تواند منجر به تغییرات اپیژنتیکی ژنهای کلیدی در مسیر عرضه کردن انسولین(Insulin signaling Pathway)به عضلات شود که به صورت اختلال در حساسیت به انسولین در سنین بالاتر مشخص می شود. این گفته پروفسور مارک اچ. ویکرز – از انستیتو لیجین در اوکلند نیوزلند- بود که در Frontiers in Endocrinology منتشر کرده است.
اما پدران مستثنی نیستند؛ تغییرات اپیژنتیک به وسیله اسپرم حمل میشود و می تواند یک خطر بالقوه ابتلا به چاقی درحال توسعه باشد.
بنابراین، چاقی دلیلی فراتر از خوردن بیش از اندازه کالری دارد.