بیان مفاهیم اقتصادی به زبان ساده؛ سیاست افزایش قیمت حامل های انرژی – قسمت اول
با توجه به مطالبی که در روزهای گذشته در خصوص آزادسازی قیمت ها مطرح شد، انتظار می رود بتوان با سهولت بیشتری ضرورت افزایش قیمت حایل های انرژی را تبیین نمود. در ابتدا به این سوال می پردازیم که چه ضرورتی برای افزایش قیمت حایل های انرژی و خصوصا بنزین وجود دارد؟
پس از این که سیاست کنترل یا آزادی سازی قیمت ها را با هم مرور کردیم یکی از بحث برانگیزترین موضوعاتی که در دو دهه اخیر و به خصوص این روزها اذهان توده مردم و سیاست گذاران را به خود مشغول کرده است، موضوع افزایش قیمت حامل های انرژی خصوصا بنزین است. با توجه به این که این روزها نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی مشغول بررسی بودجه سال ۱۳۹۷ کشور هستند و همواره در بررسی بودجه اخبار مربوط به قیمت بنزین و حایل های انرژی با سروصدای بسیاری همراه است، قصد داریم قدری دقیق تر این موضوع را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
با توجه به مطالبی که در روزهای گذشته در خصوص آزادسازی قیمت ها مطرح شد، انتظار می رود بتوان با سهولت بیشتری ضرورت افزایش قیمت حامل های انرژی را تبیین نمود. در ابتدا به این سوال می پردازیم که چه ضرورتی برای افزایش قیمت حامل های انرژی و خصوصا بنزین وجود دارد؟
۱- اصولا دلیلی وجود ندارد که دولت در امر قیمت گذاری این اقلام وارد شود. بنزین و دیگر حامل های انرژی باید همانند کالاهای دیگر به قیمت بازار مبادله شود. از آن جا که این اقلام جزو اقلام قابل مبادله قلمداد می شوند و همه کالاهای قابل مبادله بر اساس قیمت جهانی خرید و فروش می شوند لذا باید این اقلام نیز بر اساس قیمت جهانی قیمت گذاری شوند حتی اگر عرضه کننده آن در شرایط فعلی صرفا دولت باشد.
۲- آمار ها موید آن است که میزان مصرف انرژی به طور کلی و مصرف بنزین به طور خاص در ایران تا پیش از شروع هدفمندی یارانه به نحو سرسام آوری در حال رشد بود و هنوز نیز در سطح بالایی قرار دارد. وقتی قیمت بنزین از یک لیتر آب ارزان تر باشد می توان فهمید که مشکلی در قیمت گذاری آن وجود دارد و طبیعی است که این مشکلات وقتی پیش می آید که دولت در امر قیمت گذاری مداخله کرده باشد. همان گونه که قبلا اشاره شد مهم ترین ابزار سیاست گذاری در جهت اصلاح رفتار مصرف کننده در این مورد افزایش قیمت بنزین است. تبلیغات و کارهای فرهنگی در این زمینه تقریبا بی اثر یا کم اثر است و تنها ابزار افزایش قیمت است که می تواند به دلیل تحمیل هزینه، مصرف کننده را به تجدید نظر در رفتار مصرفی خود وادارد.
۳- دولت هرساله چندین میلیارد دلار صرف واردات بنزین می کند. در حالی که قیمت هر لیتر بنزین در دنیا چند دلار است این بنزین در داخل کشور به کمتر از ۰٫۳ دلار به فروش می رسد. در واقع دولت هر ساله مبلغ عظیم و قابل توجهی را صرف اعطای یارانه بنزین می کند. متاسفانه یارانه بنا به تعریف یا باید در اختیار اقشار مستضعف و فقیر قرار گیرد و یا در مواردی خرج گردد که دولت صلاح می داند مصرف آن گسترش یابد. به عنوان مثال دولت هر ساله یارانه زیادی را به امر واکسینه کردن کودکان اختصاص می دهد. علت این کار نیز آن است که می خواهد استقبال خانواده ها از این امر زیاد شود و از هزینه های ناشی از بیماری و از کارافتادگی بعدی جلوگیری شود. این موارد معمولا معدود و نادر هستند.
۴- یکی از مصادیق و تبعات رفتار نادرست مصرفی در قبال بنزین وجود ترافیک در شهرهای بزرگ ایران خصوصا تهران است. مطالعات متعددی که برای چاره جویی ترافیک تهران انجام شده، جملگی علت اصلی ترافیک تهران را قیمت پایین بنزین تشخیص داده اند. دلیل این ارتباط این است که قیمت بنزین یکی از عوامل اصلی تعیین کننده هزینه جابجایی و حمل و نقل شهری است. اگر هزینه جابجایی زیاد باشد افراد تمایل کمتری به جابجایی خواهند داشت و جز در مواردی که ضروری بدانند از خودروی شخصی استفاده نخواهند کرد. بی تردید افزایش هزینه جابجایی، کلیه سفرهای درون شهری غیرضروری را حذف خواهد کرد که خود در کاهش ترافیک بسیار موثر خواهد بود.
در بلند مدت نیز بسیاری از تصمیمات مختلف افراد نظیر انتخاب شغل، انتخاب مسکن، رفت و آمد فامیلی که بر تصمیم افراد برای حمل و نقل درون شهری موثر است تحت تاثیر قیمت بالای بنزین قرار خواهد گرفت. به مرور زمان افراد در هنگام خرید خانه، انتخاب شغل، محل تاسیس کارخانه یا مغازه و … عامل هزینه بالای حمل و نقل را وارد معادلات تصمیم گیری خود می کنند. این عامل جدید تصمیم گیری افراد را به نحو جدی تغییر می دهد. به عنوان مثال ممکن است که برخی افراد دیگر برای کارهای ساده نظیر منشی گری با دستمزد کم حاضر نشوند که از یک سمت شهر به سمت دیگر بروند و کارفرمایان ناچار هستند که کارمندانی اختیار کنند که منزل آن ها در نزدیکی اداره است. هم اکنون مشاهده می شود که صبح ها کثیری از افراد منتظر سرویس هستند تا از یک سوی شهر برای کار به سوی دیگر می روند. اغلب این مشاغل نیز غیرتخصصی است و می شود به افراد دیگری واگذار کرد. در چنین شرایطی افزایش هزینه حمل و نقل به تدریج این الگوی غلط اشتغال را تغییر خواهد داد.
در ادامه بحث افزایش قیمت حامل های انرژی در روز های آینده در نت نوشت همراه شما خواهیم بود.
