ادبیات ایران

عزاداران بیل نوشته‌ی غلامحسین ساعدی؛ زندگی در متن خرافه

نویسنده: اديسه عسكری

منتشر شده در ۱۱ مهر ۱۳۹۸

۱ زمان مطالعه: 4 دقیقه

عزاداران بیل عنوان مجموعه داستان کوتاهی از غلامحسین ساعدی است. این مجموعه هشت داستان کوتاه دارد. که با عنوان‎های قصه‎ی اول، قصه‎ی دوم و …، قصه‎ی هشتم از هم جدا شده‎اند. اما تمام مکان‎ها و شخصیت‎های داستانی در تمام داستان‌ها مشترک است. و به نوعی اتفاقات و شخصیت‎ها در این داستان‌ها دنباله‎ی هم هستند. هر قصه بخش‎های مختلفی دارد که با شماره از هم جدا می‎شوند. هر بخش یک یا چند پاراگراف است. راوی تمام این داستان‌ها دانای کل است. در ادامه با تحلیل کتاب عزاداران بیل با نت نوشت همراه باشید.

عزاداران بیل

زندگی در متن خرافه

بَیَل، سید آباد، خاتون‎آباد و پوروس نام روستاهایی هستند که داستان‎های این مجموعه در آن‌ها اتفاق می‎افتد. افراد این روستاها آدم‎های عامی و بی‎سواد هستند. و در روستاهایی زندگی می‎کنند که از ابتدایی‎ترین امکانات زندگی بی‎بهره‎اند. به جادو و خرافه اعتقاد دارند.

زندگی این افراد به این عقاید گره خورده است. حتی مذهب هم شکل خرافه به خود گرفته است. آن‌ها بیماران خود را تنها به امام ‎زاده‎ها با طناب و یا زنجیر می‎بندند. و اعتقاد دارند که جن و یا عوامل فوق طبیعی باعث به وجود آمدن بیماری‌ها شده است. و این روستایی‎ها نه تنها در بیماری‎ها که در هر اتفاقی به دنبال علت فراواقعی می‎گردند.

بیشتر بخوانید: ترس و لرز نوشته‌ی غلامحسین ساعدی ؛ وهمِ نگاهِ به غیر

غلامحسین ساعدی

برای تحلیل کتاب عزاداران باید گفت در سه داستان اول، افرادی از روستا به بیماری‌های مختلف دچار می‎شوند و بسیاری از آن‌ها از از بین می‌روند و اهل روستا عزادار می‌شوند. در داستان چهارم، “مشدی حسن” مرگ گاوش که بسیار آن را دوست داشته چنان رویش تاثیر می‌‎گذارد که عقل خود را از دست داده و خود را گاو می‌پندارد.

در داستان پنجم سگی به ده می‌آید و آرامش آن‌ها را برهم می‌زند. این سگ مرموز در روحیه کسی که به حمایت از او برمی‌خیزد، تغییرات بسیاری به وجود می‌آورد و او را از کار و زندگی بازمی‌دارد، در نهایت به دست یکی از اهالی “پسر مشدی صفر” کشته می‌شود در داستان ششم، اهالی ده، دور صندوقی که از کامیون آمریکایی‌ها افتاده، جمع می‌شوند و آن را چون امام زاده‌ای مقدس می‌پرستند و می‌ستایند.

در داستان هفتم یکی از اهالی به نام “موسرخه” به بیماری «جوع» دچار می‌شود، که از خوردن سیرمانی ندارد و تغییرات غریبی در شکل و هیکل او پیدا می‌شود و دست آخر به جانوری عجیب تبدیل می‌گردد.

در آخرین داستان، تنها مرد معقول و مددکار روستا به نام “مش اسلام”، بر اثر شایعه و بدگویی “بیلی‌ها” تصمیم می‌گیرد ده را ترک گوید اما در شهر دیوانه می‌شود و کارش به تیمارستان می‌کشد و به نوعی دچار و اسیر نکبت‌ها و تباهی‌ها می‌شود. تقریباً در هر داستان از مجموعه “عزاداران بیل“، از مشکلات و مصائبی سخن به میان می‌آید که بر اهالی روستای “بیل” و دیگر روستاها اتفاق می‎افتد.

بیشتر بخوانید: دندیل نوشته‌ی غلامحسین ساعدی

“غلامحسین ساعدی” پزشک، نویسنده، نمایش‎نامه، فیلم‎نامه نویس ایرانی متولد ۲۴ دی‎ماه ۱۳۱۴ در تبریز است. او در تاریخ ۲ آذر ۱۳۶۴ در پاریس درگذشت و در گورستان پرلاشز به خاک سپرده شده است. او برخی از آثار خود را با نام مستعار “گوهر مراد” نوشته است. از داستان چهارم همین مجموعه “عزاداران بیل” فیلمی به نام “گاو” توسط “داریوش مهرجویی” ساخته شده است. از دیگر مجموعه داستان‌های ساعدی می‎توان به “شب نشینی باشکوه”، “دندیل”، “واهمه‎های بی نام و نشان” اشاره کرد.

در ادامه تحلیل کتاب عزاداران می‌توان گفت که در تمامی داستان‌های “عزاداران بیل” به وقایعی برمی‎خوریم که نامتعارف و جادویی‎اند. برخی از این اتفاقات غریب و ذهنی هستند که گویا تنها در ذهن مردم “بیل” وجود دارند. مانند صدای زنگوله‎ای که در تمام روستا صحرا به گوش می‎رسد و تنها اول کدخدا آن را می‎شنود، سگی “خاتون‌آبادی” که تنها یک سگ است اما مردم به چشم دشمن به او نگاه می‎کنند و او را عامل بدبختی می‎دانند. به نظر می‎رسد که هیچ رابطه‎ی علی و معلولی بین اتفاقات و حضور این عناصر در دهکده وجود ندارد و تنها این در ذهن مردم عینیت یافته است.

در تحلیل کتاب عزاداران می‌توان گفت که برخی وقایع عجیب و غیر ذهنی هم در داستان‌های “غلامحسین ساعدی” دیده می‎شود مانند بیماری عجیب سیرنشدن “موسرخه”، پیدا شدن صندوق فلزی دربسته و یا گاو شدن “مش حسن”. تمام این اتفاقات خارق العاده چه ذهنی و چه عینی روال زندگی تمام مردم روستا و گاه حتی روستاهای اطراف را بر هم می‎زند و داستان از همین جا شروع می‎شود.

در تحلیل کتاب عزاداران می‌توان گفت که برخی وقایع عجیب و غیر ذهنی هم در داستان‌های “غلامحسین ساعدی” دیده می‎شود مانند بیماری عجیب سیرنشدن “موسرخه”، پیدا شدن صندوق فلزی دربسته و یا گاو شدن “مش حسن”. تمام این اتفاقات خارق العاده چه ذهنی و چه عینی روال زندگی تمام مردم روستا و گاه حتی روستاهای اطراف را بر هم می‎زند و داستان از همین جا شروع می‎شود.

این داستان‌ها به نوعی انتقاد به وضع بی‎سوادی، محرومیت و فقر موجود در جامعه بخصوص جامعه‎ی روستایی است. روستاهایی که از ابتدایی‎ترین امکانات زندگی بی‎بهره اند. در داستان اول و دوم بخشی از شهرهای کوچک و بیمارستان‎های آن به تصویر کشیده شده است.

امکانات وجود ندارد. به بیماران رسیدگی نمی‎شود. آنها تنها در بیمارستان می‎توانند منتظر مرگ باشند. شاید به همین دلیل ترجیح می‎دهد به خرافات و جادو پناه ببرند چون در دنیای واقعی به نظر می‎رسد چاره‎ و فریاد رسی وجود ندارد. و زندگی آن‌ها دردناک و مشقت آور است.

بیشتر بخوانید: آشغالدونی اثر غلامحسین ساعدی

غلامحسین ساعدی در آغوش احمد شاملو

در انتهای تحلیل کتاب عزاداران بیل باید گفت که دغدغه‎ی پرداختن به موضوعاتی جون جهل، فقر موجب شده است که ساعدی تنها تصویری سیاه و یکنواخت در تمام این داستان‌ها به نمایش بگذارد و این نکته نباید در تحلیل کتاب عزاداران از قلم بیفتد.

ما از دیگر زاویه‎های زندگی مردم چیزی نمی‎دانیم، شخصیت پردازی وجود ندارد و همه‎ی شخصیت‎های داستانی در حقیقت یک نفر هستند که اسامی مختلف دارند. تنها در داستان آخر کمی به “مش اسلام” پرداخته شده است و از درونیات و روحیاتش اطلاعات داریم.

البته این شاید به این علت بوده است که “ساعدی” خود پزشک بوده و تجربیات مواجه با دردها و آلام مردم بسیار روی او تاثیر گذاشته است و او تنها این زندگی دردناک و مشقت بار آنها را به تصویر کشیده است.

ما از دیگر زاویه‎های زندگی مردم چیزی نمی‎دانیم، شخصیت پردازی وجود ندارد و همه‎ی شخصیت‎های داستانی در حقیقت یک نفر هستند که اسامی مختلف دارند. تنها در داستان آخر کمی به “مش اسلام” پرداخته شده است و از درونیات و روحیاتش اطلاعات داریم.

“غلامحسین ساعدی” پزشک، نویسنده، نمایش‎نامه، فیلم‎نامه نویس ایرانی متولد ۲۴ دی‎ماه ۱۳۱۴ در تبریز است. او در تاریخ ۲ آذر ۱۳۶۴ در پاریس درگذشت و در گورستان پرلاشز به خاک سپرده شده است. او برخی از آثار خود را با نام مستعار “گوهر مراد” نوشته است. از داستان چهارم همین مجموعه “عزاداران بیل” فیلمی به نام “گاو” توسط “داریوش مهرجویی” ساخته شده است. از دیگر مجموعه داستان‌های ساعدی می‎توان به “شب نشینی باشکوه”، “دندیل“، “واهمه‎های بی نام و نشان” اشاره کرد.