ماجرای کشف و دزدی نقش برجسته باستانی هرکول در بیستون
در ۳۰۰ متری شرق کتیبه داریوش و در کنار جاده قدیمی همدان- کرمانشاه پیکره انسانی برهنه و خمیده بر صخره ها حجاری شده که او را هرکول می نامند.
طی سفر کوتاهی که در هفته پیش داشتم و به استان کرمانشاه سری زدم متوجه آثار بسیار زیبا و دیدنیی در جایجای این استان زیبا شدم. یک از برجسته ترین مواردی که حتما در لیست هر شخصی که سری به کرمانشاه می زند وجود دارد بیستون است. بیستون مجموعه آثارتاریخی بسیار دیدنی است که در میان راه و در بدنه کوه بیستون به چشم می خورد و می توان آن را از بزرگترین و ارزشمندترین آثار تاریخی سرزمین ایران نام برد. بزودی در مطلب دیگری به بررسی کتیبه سنگی بیستون ر بررسی ارزشهای آن خواهم پرداخت اما در این مقال اطلاعات و ناگفته هایی از مجسمه هرکول را با هم مرور خواهیم کرد.
در ۳۰۰ متری شرق کتیبه داریوش و در کنار جاده قدیمی همدان- کرمانشاه پیکره انسانی برهنه و خمیده بر صخره ها حجاری شده که او را هرکول می نامند.
هرکول یا هراکس در اساطیر یونانی پسر زئوس خدای خدایان است که پس از پشت سر گذاشتن دوازده خوان با کمک سحر و جادوی خدایان به شخصیتی نامیرا و شکست ناپذیر تبدیل شد و پوست شیر نمه، تیر و کمان، درخت زیتون و گرز مخصوص از غنایم اوست.
تاریخ ایجاد این مجسمه به ۱۴۸ سال قبل از میلاد می رسد و در این اثر هرکول قهرمان اسطوره ای یونان باستان به صورت برهنه با مو و ریشی مجعد بر روی پوست شیری در حال استراحت است. در پشت سر وی نقش ها و کتیبه ای حجاری شده است. این نقش ها شامل درخت زیتونی است که به شاخه های آن تیردان و کماندانی آویزان شده است. در کنار درخت گرز مخروط شکل گره داری دیده می شود و در پشت سر هرکول کتیبه ای به خط یونانی در هفت سطر به این شرح وجود دارد:”به سال ۱۶۴ ماه پانه موی هرکول فاتح درخشان به وسیله هیاکتینوس پسر پانتیاخوس به سبب نجات کل آمن فرمانده کل این مراسم برپا شد” این اثر در اوج درگیری اشکانیان به رهبری مهرداد اول و سلوکیان به رهبری دیمترویوس اول ایجاد شد.
چگونگی کشف پیکره هرکول در بیستون:
پیکره هرکول در بیستون به صورت کاملا اتفاقی کشف شده است. در اوایل بهمن ۱۳۳۷ شمسی (۱۹۸۵ میلادی) هنگامی که کارگران جاده همدان به کرمانشاه که از کنارکوه و سراب بیستون عبور می کرد، مشغول خاکبرداری بودند به پیکره سنگی نسبتا بزرگی برخورد کردند که قسمتی از شانه آن بیرون آمده بود،
سرکارگر قسمت مزبور جریان را به آقای مهندس پطرس سرپرست پروژه گزارش داد وایشان بلافاصله عملیات راهسازی را متوقف کرد و موضوع را از طریق شرکت کامساکس (Kamsax) شعبه کرمانشاه به اطلاع وزارت فرهنگ و اداره کل باستان شناسی وقت رساند. درتاریخ ۵ بهمن ۱۳۳۷ آقای علی حاکمی به محل اعزام شد و فردای آن روز پس از بررسی محل پیکره مشغول کاوش شدند.
در مدت ۱۲ روز تمامی خاک هایی که طی این زمان ها بر روی پیکره انباشته شده بود به صورت کامل از محل خارج شد و وضع کلی نقش برجسته کاملا واضح مشخص گردید.
سر پیکره که در گذشته از پیکره جدا شده بود توسط مهندس پطرس کشف شد و قسمتی از دست چپ و پیاله در هنگام کاوش بدست آمد و قطعه های مذبور پس از مرمت به پیکره الحاق گردید.
آسیب های وارد شده به کتیبه:
۱۳۵۶ : سر پیکره توسط سارقان اموال فرهنگی به سرقت می رود و پس از مدتی برگردانده می شود.
۱۳۵۸ : در این سال دست و جام و عورت پیکره به دست نااهلان تخریب می شود.
۱۳۷۲ : سرقت مجدد سر پیکره و بازگشت دوباره آن ( به دلیل آسیب های جدی وارد شده به نقش برجسته هرکول سازمان میراث فرهنگی استان کرمانشاه سر این اثر را به انباراموال فرهنگی انتقال داد.)
عملیات حفاظت و مرمت:
۱۳۶۰ : مرمت قسمت های شکسته و ترک ها عمده پیکره توسط مرمت گر تجربی مرحوم علیپور
۱۳۷۲ : ساخت مولاژ سر پیکره به وسیله قالب گیری با لاتکس و رزین های سلیکونی و فایبرگلاس
۱۳۷۹ : ارائه طرح حفاظت از پیکره توسط مدیریت پروژه بیستون و طاقبستان
۱۳۷۹ : به علت شکستن مولاژ قبلی مولاژ سر دیگری (توپر و به وسیله رزین فایبرگلاس) ساخته شد. عدم تناسب ساختار به هم ریخته مولاژ اکنون به چشم می خورد.
