سینمای ایران

عرق سرد فیلمی از سهیل بیرقی؛ زنانی که پیش تر از مردان دویده‌اند!

نویسندگان: آرش منادیو صدف پیکامی

منتشر شده در ۱۰ شهریور ۱۳۹۸

۰ زمان مطالعه: 7 دقیقه

فیلم عرق سرد به کارگردانی سهیل بیرقی است که در سال ۱۳۹۶ ساخته شد و در رقابت‌های جشنواره بین المللی فیلم فجر نیز حضور دارد. این فیلم دومین فیلم بلند سینمایی سهیل بیرقی است. پیش از این او فیلم من را ساخته بود که فضای آن با عرق سرد بسیار متفاوت است. در ادامه با نقد و تحلیل مفصل فیلم عرق سرد با نت نوشت همراه باشید.

در فیلم عرق سرد باران کوثری، امیر جدیدی، سحر دولتشاهی، لیلی رشیدی و هدی زین العابدین به ایفای نقش می‌پردازند. فیلم عرق سرد برگرفته از داستانی واقعی است. ماجرای ممنوع الخروج شدن کاپیتان تیم ملی فوتسال بانوان از طرف همسرش، داستان اصلی عرق سرد است. این اتفاق در سال‌های اخیر به کرات در ایران افتاده است و تعداد زیادی از ورزشکاران زن ایران ممنوع الخروج شده اند.

نقد فیلم عرق سرد

زنانی که پیش تر از مردان دویده اند

زن در تاریخ ایران، سرگذشت پر فراز و فرودی را داشته و مسیرهای پر و پیچ و خمی را طی کرده است و هنوز هم در حال گذر از این جاده‌ی پر سنگلاخ می‌باشد. از دوره‌ی مادر شاهی پیش از باستان و تغییر رفته رفته‌ی جامعه از زن سالاری به مرد سالاری، تا حکم رانی‌اش در شاه نشین اندرونی‌های زمان قاجار و وضعیت در حال گذارش از پهلوی تا به امروز، نمایان گر چنین سرگذشت و مسیری برای زنان ایران هست.

این راه نه چندان آسان در همه‌ی زمینه‌ها از جمله هنر نیز دیده می‌شود. البته در این میان، بودند زنانی که با شهامت و حتا از خودگذشتگی چراغ راه را به آیندگان نشان دادند.

قمرالملوک وزیری به عنوان نخستین خواننده زن و صدیقه (روح انگیز) سامی نژاد به عنوان نخستین بازیگر زن ایرانی مسلمان نمونه‌هایی از پیشگامان هنر زنان می‌باشند. گرچه قمرالملوک وزیری در هجوم تهمت‌ها قرار گرفت اما با استمرارش در آواز خوانی بیان داشت که تنها صداست که می‌ماند.

صدیقه (روح انگیز) سامی نژاد نیز گرچه پس از ایفای نقش در دو فیلم دختر لر ساخته‌ی اردشیر ایرانی و شیرین و فرهاد اثر عبدالحسین سپنتا با موج منفی بیشتر مردم زمانه‌ی خویش مواجه و تا آخر عمر خانه نشین شد، اما اگر چنین زنانی در تاریخ هنر این کشور نبودند، هیچ گاه مسیر برای دیگر زنان هنرمند، هموار نمی‌شد.

زن در تاریخ ایران، سرگذشت پر فراز و فرودی را داشته و مسیرهای پر و پیچ و خمی را طی کرده است و هنوز هم در حال گذر از این جاده‌ی پر سنگلاخ می‌باشد.

گرچه این راه هنوز هم آنی نیست که باید باشد و زنان امروزی تا حدی ولو اندک از حقوق خویش آگاهی یافته اند و تا جایی که می‌توانند سعی بر احقاق آن دارند. نمونه‌اش را می‌توان در حرکات اعتراضی شان مبنی بر جلوگیری از ورودشان به ورزشگاه‌ها و تلاششان برای تماشای بازی‌های فوتبال تیم کشورشان در کنار مردان دانست.

فیلم عرق سرد، دومین تجربه‌ی کارگردانی سهیل بیرقی نیز چندان از موضوعات گفته شده در بالا دور نیست و به جایگاه قانونی زن در ایران پرداخته است.

وی با روایت داستان افروز اردستانی (باران کوثری) کاپیتان تیم ملی فوتسال و منع سفرش برای انجام مسابقات فینال بازی‌های آسیایی توسط شوهرش یاسر شاه حسینی (امیر جدیدی) که مجری صدا و سیماست نقدی به حقوق نادیده انگاشته شده و البته طبیعی زن در جامعه و قانون می‌پردازد.

قبل از آغاز نقد فیلم عرق سرد باید گفت این فیلم یکی از بهترین سکانس‌های افتتاحیه را در بین جشنواره سی و ششم فیلم فجر را داراست.

بیشتر بخوانید: مغزهای کوچک زنگ زده کاری از هومن سیدی ؛ کلی گویی و بی حاصلی

سکانس افتتاحیه در فیلم‌ها نقش مهمی دارند چرا که به نوعی مخاطب را آرام آرام با فضای درونی فیلم آشنا می‌کنند و مختصاتی از داستان و شخصیت‌ها را به او نشان می‌دهند و بعد وارد جریان روایت اصلی می‌کنند.

در اصل، سکانس افتتاحیه در فیلم، مانند مقدمه‌ی کتاب و مقاله و یا پیش ورودی در معماری رفتار می‌کند. اتفاقی که کمتر در سینمای ایران رخ می‌دهد و فیلم‌ها با شروع بی مقدمه و ناگهانی شان فرصتی برای ورود مخاطب به فیلم نمی‌دهند.

از این رو عرق سرد امتیاز ویژه‌ای را داراست، چرا که با نمایش چند نما از شخصیت اصلی داستان افروز، مانند پوشیدن کفش و لباس ورزشی و آماده سازی خویش برای انجام بازی، در عین حالی که ما چهره‌ی او را نمی‌بینیم و بیشتر نماها از پشت و یا سیلوئت هستند، آشنایی کلی از او و پیشه‌اش دریافت می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: چهارراه استانبول به کارگردانی مصطفی کیایی

کاراکتر مهرانه نوری (سحر دولت شاهی) به عنوان سرپرست تیم ملی فوتسال در فیلم عرق سرد

در نقد فیلم عرق سرد نباید از یاد ببریم که این اثر از جمله فیلم‌هایی است که به مسائل روز زنان و جامعه اشاره کرده است و جنبش‌های مجازی مثل راه انداختن انواع هشتگ‌ها و مصاحبه با شبکه‌های خبر ماهواره‌ای نسبت به موضوع خاصی را مورد نقد قرار داده است و آن‌ها را جوهای زودگذری بیان کرده که پس از مدتی فراموش می‌شوند.

کما اینکه ما در فیلم هم می‌بینیم که هیچ کدام از این حرکت ها، گرهی از کار افروز باز نمی‌کنند و در نهایت خود اوست که می‌تواند برای خودش کاری کند. این امر همان طور که وکیل افروز، پانته آ (لیلی رشیدی) بیان می‌دارد، ممکن است در آگاهی بخشی مردم نسبت به سوژه‌ای خاص و یا درک زنان از حقوقشان موثر باشد، اما آن قدر تحت تاثیر جو قرار می‌گیرد و گذراست که کارکرد عمیقی برای حل مشکل پیدا نمی‌کند.

همچنین بیرقی در فیلم تازه‌ی خویش به موضوع زنان علیه زنان نیز پرداخته است. چرا که در جامعه تنها مردان نیستند که حقوق زنان را نادیده می‌انگارند، بلکه بسیاری از زنان نیز اعتقادی به حقوق هم جنس‌های خویش ندارند و در مقابل آنان می‌ایستند. کاراکتر مهرانه نوری (سحر دولت شاهی) به عنوان سرپرست تیم ملی فوتسال زنان نمونه‌ی چنین زنانی است.

هنرنمایی لیلی رشیدی در نقش پانته آ

او نه تنها حرکت و فعالیتی برای حل شدن مشکل افروز نمی‌کند، بلکه تا جایی پیش می‌رود که او را از تیم اخراج می‌کند. که به لحاظ ظاهر و چادر و مانتوها و روسری‌های رنگارنگ و وسواس شدیدش روی تایپ لباس، بسیار شبیه به شخصیت ملیحه با بازی بهنوش بختیاری در فیلم اول سهیل بیرقی به نام من می‌باشد.

در مقابل چنین شخصیتی البته دوست صمیمی افروز به نام مصی (هدی زین العابدین) قرار دارد که تا جایی که می‌تواند برای افروز مایه می‌گذارد. بیرقی با دخیل کردن به جا و مناسب موارد جدیدی مثل اسنپ، تلگرام و اینستاگرام و … هویت امروزی به اثرش بخشیده و آن را شناسنامه دار کرده است. این امر داستان را برای مخاطب، صمیمی تر می‌کند و باعث ارتباط بیشتر و قوی تر وی با فیلم می‌شود.

ریتم روان و درست عرق سرد که در دستان تدوینگر بهرام دهقانی و محمد نجاریان بوده، از امتیازات دیگر فیلم می‌باشد که آن را شیوا و سلیس کرده و از پرگویی رهانیده است و ابدا نباید در نقد فیلم عرق سرد این مهم از قلم بیفتد. مشخصه و مولفه‌ی سینمای سهیل بیرقی، در دیالوگ نویسی‌های عجیب و غریب و به اندازه آن است.

بیشتر بخوانید: نقد فیلم حریم شخصی؛ تاوان فاش اطلاعات خصوصی

دیالوگ‌ها در فیلم به همان میزان که مخاطب باید در جریان امور قرار بگیرد بیان می‌شوند، در حالی که شکل مکالمه‌ی عادی را به خود می‌گیرند و از دل فیلم بیرون نمی‌زنند و تصنعی نمی‌شوند. همچنین دیالوگ‌ها هستند که بسیاری از حس‌ها و حال و هوای شخصیت‌ها را بیان می‌دارند و به پردازش آن‌ها کمک می‌کنند.

در کنار شخصیت پردازی با دیالوگ و دادن لحنی خاص نسبت به هر شخصیت مثل تلفظ ناصحیح تلگرام و اینستاگرام توسط مهرانه و یا لحن مجری گویانه‌ی یاسر، طراحی صحنه و لباس نیز به شخصیت پردازی کمک شایانی کرده است.

لباس‌های مهرانه که پیشتر گفته شد و کت‌های براق و مجری وار یاسر و لباس اسپرت و امروزی افروز و تتوی دستش بیان گر درون شخصیت‌ها و طرز تفکرشان نیز می‌باشد؛ نکته‌ای که در فیلم من هم دیده می‌شد و اثر را تاثیرگذار تر می‌کرد.

از دیگر نکات کارگردانی سهیل بیرقی، بازی گرفتن‌های جدید و خوبی از بازیگرانی است که پیش تر شناخته شده اما در این قالب جای نگرفته بودند. به بیانی دیگر بیرقی، روی دیگر بازی بازیگرانش را به نمایش می‌گذارد. اتفاقی که در من برای لیلا حاتمی و بهنوش بختیاری افتاد و جلوه‌ای از بازی شان به نمایش گذاشته شد که تا پیش از این دیده نشده بود.

در نقد فیلم عرق سرد باید گفت که مخاطب با روی دیگری از بازی امیر جدیدی و سحر دولتشاهی آشنا می‌شود. تا پیش از این امیر جدیدی در شمایل پسری لوتی و بامرام و دل نازک ظاهر شده بود، اما در اینجا با مردی رو به رو هستیم که اصلا هم دل رحم نیست و به شدت یادآور نقش ناصر ملک (محمدرضا فروتن) در فیلم قرمز اثر فریدون جیرانی می‌باشد.

سحر دولتشاهی نیز تاکنون در قالب چنین زن مذهبی نرفته بود و کاراکترش تا حدی یادآور زن زندانبان (رویا تیموریان) در فیلم زندان زنان ساخته منیژه حکمت بود. همچنین باران کوثری نیز به خوبی نقش زنی عاصی و در عین حال مقاوم را ایفا کرده است.

بیشتر بخوانید: فیلم لاتاری ساخته‌ی محمدحسین مهدویان ترویج خشم و توهین به ایران

شخصیت افروز اردستانی که با هنرمندی باران کوثری در عرق سرد جان گرفته است

در پایان نقد فیلم عرق سرد باید اذعان کنیم که سهیل بیرقی از جمله کارگردانان مردی است که مسائل روز زنان را به خوبی می‌شناسد و کاراکترهای ویژه‌ای به آن‌ها در فیلم هایش می‌بخشد.

آذر (لیلا حاتمی) در من جزو معدود آثاری است که در عین حالی که زنی خلاف کار و کاربلد و بد وومنی را ارائه می‌دهد، هم دلی مخاطب را هم به دست می‌آورد. همین افروز عرق سرد از اولین زنان ورزشکار سینمای ایران است که تا جایی که می‌تواند پای حق خویش می‌ایستد و از زنانگی‌اش دفاع می‌کند.

به یاد بیاوریم سکانس تاثیر گذاری را که پس از منع بازی در فوتسال، با مردان دیگری در زمین چمن فوتبال بازی می‌کند و از این روی عقده هایش را فریاد می‌کشد و از زن بودنش بدون هیچ دیالوگی و تنها با همگام شدنش در برابر مردان دفاع می‌کند و اینجاست که کارگردان از جنسیت گذر می‌کند و به نگاهی برابر و انسانی می‌رسد.

از این رو می‌توان گفت پس از آنکه بهرام بیضایی زنان اساطیری و قدرت مند سینمای ایران را خلق کرد، سهیل بیرقی می‌تواند نویدبخش کارگردانی باشد که جلوه‌های دیگری از زن را در آثارش به نمایش بگذارد.

بیشتر بخوانید: فیلم اتاق تاریک کاری از سید روح الله حجازی؛ یک داستان مردانه

هنرنمایی باران کوثری در فیلم عرق سرد به کارگردانی سهیل بیرقی

فیلم عرق سرد

گوشه‌ای از زندگی واقعی افروز اردستانی

قبل از هر چیزی در معرفی و تحلیل فیلم عرق سرد باید گفت این اثر به ماجرایی از زندگی افروز اردستانی می‌پردازد که اخیرا رسانه‌ای شد و مورد توجه عموم قرار گرفت. به نظر می‌رسد سهیل بیرقی قصد داشته تا این قانون را که شوهر می‌تواند همسرش را بدون هیچ دلیل خاصی ممنوع الخروج کند، به چالش بکشد.

این اتفاق به خودی خود می‌تواند داستانی جذاب برای مخاطب باشد. اما هر اندازه که این جذابیت کار را برای فیلمساز راحت می‌کند راهی دیگر را سخت می‌سازد و آن نحوه‌‌ی پرداخت به موضوع و حساسیت آن به دلیل واقعی بودنش است. زیرا تمام مدت قرار است که داستان و شخصیت‌ها با ماجرای واقعی و شخصیت‌های واقعی مقایسه شوند و این موضوع به نوعی اجتناب نا پذیر است.

وی با روایت داستان افروز اردستانی (باران کوثری) کاپیتان تیم ملی فوتسال و منع سفرش برای انجام مسابقات فینال بازی‌های آسیایی توسط شوهرش یاسر شاه حسینی (امیر جدیدی) که مجری صدا و سیماست نقدی به حقوق نادیده انگاشته شده و البته طبیعی زن در جامعه و قانون می‌پردازد.

اما در واقع فیلمساز مجاز است عصاره‌ای را از ماجرای واقعی بگیرد و حتی دنیایی دیگر برای فیلم خود بسازد. اما باید در نگاهی به فیلم عرق سرد اعتراف کنیم که این اثر تا جایی که توانسته است به ماجرای واقعی نزدیک شده است.

گذشته از داستان و واقعیت، اگر بخواهیم به فیلم عرق سرد به عنوان اثری مستقل و دور از مقایسه نگاه کنیم، می‌توانیم بگوییم که این فیلم مانند اثری است که برای مورد استفاده قرار گرفتن در راهی و به هدفی خاص ساخته شده است.

سوالی که پیش می‌آید این است که اگر اخیرا این ماجرا برای کاپیتان تیم ملی فوتسال اتفاق نیفتاده بود، باز هم این فیلم جذاب بود؟ یا به صرف رسانه‌ای شدن آن است که “عرق سرد” مورد استقبال قرار می‌گیرد؟

بیشتر بخوانید: نقد فیلم خوک کاری از مانی حقیقی، کلاژی یکدست

پوستر فیلم عرق سرد از سهیل بیرقی

بیشتر بخوانید: نقد فیلم چهارراه استانبول به کارگردانی مصطفی کیایی

این قانون همانطور که در فیلم عرق سرد نیز به آن اشاره می‌شود تا به حال گریبانگیر بسیاری از زنان ایران بوده است. پس شاید فیلمی که در این باره ساخته می‌شود باید پرداخت عمیق تری نیز به این موضوع داشته باشد.

گرچه “عرق سرد” توانسته با کمک فیلم نامه و بازی بازیگران شکل و شمایل مناسبی به خود بگیرد که آن را در مجموع تبدیل به فیلمی قابل قبول کند. نکته‌‌ی جالب دیگری که شاید تامل برانگیز ترین نکته‌‌ی آن باشد، شخصیت خانم نوری (سحر دولتشاهی) است.

او سرمربی تیم ملی فوتسال بانوان است و با ممنوع الخروج شدن “افروز” تیم او نیز دچار مشکل می‌شود ولی او به جای اینکه از بازیکن خود که به دلیل قانونی دست و پاگیر دچار مشکل شده، پشتیبانی کند، مدام برای او مشکل تراشی می‌کند و با همسر وی به نوعی همدست می‌شود. اما آیا این اتفاقی است تصادفی؟

گرچه “عرق سرد” توانسته با کمک فیلم نامه و بازی بازیگران شکل و شمایل مناسبی به خود بگیرد که آن را در مجموع تبدیل به فیلمی قابل قبول کند.

به نظر می‌رسد که این عملکرد شخصیت “نوری” ما به ازا‌های بسیاری در واقعیت دارد. خانم نوری می‌تواند نماینده‌‌ی خیلی از زنان جامعه‌‌ی ما باشد که به گونه‌ای انگار سر لج با همجنسان خود دارند و مدام در تلاش برای بستن دست و پای آن‌ها یعنی در حقیقت خودشان هستند.

“خانم نوری” در واقع با الگویی بار آمده است که در آن “زن” همواره موجودی گمراه کننده و هم گمراه شده است که به دلیل گناهان خود باید مجازات شود. “خانم نوری” مدام به “افروز” می‌گوید که حتما عملکردی غیر اخلاقی داشته که شوهرش او را ممنوع الخروج کرده است.

نگاه “خانم نوری” و تقابل او با “افروز” شاید یکی از بزرگترین و مهم ترین چالش‌هایی باشد که در فیلم وجود دارد و می‌شود درباره‌‌ی آن تامل بسیار کرد.