کتاب از پیدا و پنهان: مروری بر زندگی آیدین آغداشلو

کتاب از پیدا و پنهان شامل گفت و گوهایی با آیدین آغداشلو است. این گفت و گوها توسط اصغر عبدالهی و محمد عبدی با او صورت گرفته است. اولین جلسه‌‌ی مصاحبه در اواخر آذرماه ۱۳۷۶ و آخرین آن در خرداد ۱۳۷۸ انجام می‌گیرد. کتاب از پیدا و پنهان یک دیباچه دارد و در ادامه گفت و گوها در سیزده جلسه تنظیم شده اند و در انتها سال شمار زندگی آیدین آغداشلو است. در ادامه با معرفی کتاب از پیدا و پنهان با نت نوشت همراه باشید.

کتاب از پیدا و پنهان

گفت و گوی بلند آیدین آغداشلو با اصغر عبداللهی و محمد عبدی

آیدین آغداشلو نقاش، گرافیست، نویسنده و منتقد ایرانی است که در تاریخ ۸ آبان ۱۳۱۹ در محله‌‌ی آفخرا رشت متولد شد. پدرش محمد بیک آغداشلو و مادرش ناهید آغداشلو از مهاجران قفقازی هستند که به ایران مهاجرت کرده اند.

مصاحبه کنندگان در دیباچه‌ای اول کتاب از پیدا و پنهان اذعان می‌دارند که شاید این کتاب با گفت و گوهای مرسوم متفاوت باشد. آن‌ها سعی نکرده اند که دائماٌ سوال کنند، تنها جرقه‌ای زده اند و اجازه داده اند تا او حرف بزند و هر جا که حرف‌های آیدین آغداشلو در مورد آن موضوع خاص تمام شد جرقه‌‌ی بعدی. کتاب از پیدا و پنهان به وجوه مختلف شخصیت، کار و زندگی او می‌پردازد.

و در کنار زندگی شخصی او به گذر فرهنگ و تاریخ و ادبیات و هنر این مرز و بوم از زاویه دید مشاهدات و تحقیقات او پرداخته می‌شود.

گفت و گو با دوران کودکی آغداشلو آغاز می‌شود. پدر آیدین آغداشلو در سال ۱۳۳۰ فوت می‌کند و تنها سه سال بعد از فوت پدر یعنی در چهارده سالگی او وارد بازار کار می‌شود و نقاشی می‌کشد و می‌فروشد.

و این آغاز کار هنری اوست. او از شانزده سالگی کار گرافیکی را آغاز می‌کند. و از سن چهارده، پانزده سالگی با خریداری قطعه خطی از اسدالله شیرازی، شروع به خریداری و گردآوری مجموعه هایی از خوشنویسی و نگارگری و سایر هنرهای ایرانی می‌کند مجموعه‌ای که بعدها، در سال ۱۳۵۴ همه‌‌ی آن صد و بیست سی عدد کتاب و قطعه خط و مینیاتور را به موزه نگارستان فروخت.

«گاهی اوقات هم که خط صدمه خورده‌‌ی ارزانی پیدا می‌کردم که با بودجه ام می‌خواند، می‌خریدم و اغلب با قرض و قوله. سنم که بیش تر شد، شهرت بیشتری در راسته‌‌ی عتیقه فروش‌ها پیدا کردم و بعدها خط‌های مجموعه ام به سی چهل قطعه رسید، ملزم شدم درباره‌‌ی دوره‌ها و شیوه‌ها و خوشنویس‌ها تحقیق کنم و ادامه دادم تا به امروز، تحقیق را و نه خریداری را ! »

آیدین آغداشلو در سال ۱۳۴۲ همکاری خود را با مجله‌‌ی « اندیشه و هنر» آغاز می‌کند و شروع به نوشتن نقدهای ادبی و هنری در حوزه‌های مختلف می‌کند. و همین امر باعث آشنایی او با چهره‌های مختلف مهم ادبی، سیاسی آن زمان شد از جمله محمد علی سپانلو، احمد رضا احمدی، بیژن الهی و خیلی‌های دیگر. نوشته‌های آغداشلو در زمینه‌‌ی فرهنگ و هنر ایران و جهان، نقد فیلم، داستان، سفرنامه‌ها و مصاحبه‌های مختلف است که در نشریات مختلف به چاپ رسیده است . مجموعه این آثار در دوره‌های مختلف در کتاب‌های مختلف به صورت مجموعه به چاپ رسیده است.

بیشتر بخوانید :فریدون مشیری: مروری بر زندگی و آثار شاعر

«انتشار مجله‌‌ی اندیشه و هنر باعث شد صاحب درک و تجربه‌ای بشویم که در شرایطی دیگر ممکن نمی‌شد. نگاه که می‌کنم، می‌بینم به جز چند نفری از نسل قبلی- کسانی مثل نیما یا هدایت- تقریباً با همه‌‌ی بزرگان نسل خودمان آشنا شدیم، بزرگانی که در طول سال‌ها هم چنان بزرگ ماندند و بزرگانی که کوچک و کوچک تر شدند و شاید بنیانشان از همان خشت و گلی بود که هیبت و ارتفاع نداشت، ولی تاب سیلاب را- سیلاب گذشت زمان را- نمی‌آورد. این فرصتی بود که ما توانستیم وجوه مختلف فرهنگ در حال تکوین و رشد سال‌های چهل را از نزدیک بشناسیم و لمس کنیم.»

او در سال ۱۳۴۶ در سال آخر تحصیل از ادامه‌‌ی تحصیل در رشته‌‌ی نقاشی در دانشگاه تهران انصراف می‌دهد. و فاصله‌‌ی بین سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ در هنرستان هنرهای زیبای پسران و دانشکده‌‌ی هنرهای تزئینی درس می‌دهد. در فاصله‌‌ی سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۸۱ در دانشکده‌‌ی هنر دانشگاه الزهرا، دانشگاه آزاد و دانشگاه کرمان نیز تدریس می‌کند. معلمی نیز بخشی دیگر از وجوه شخصیت اوست. بخشی که او خود می‌گوید:

«راجع به معلمی ام خیلی کم صحبت کرده ام. دیگران هم معمولا با این وجه کار من کمتر برخورد جدی کرده اند. انگار که معلمی که کرده ام به خاطر گذران زندگانی و اهمیت چندانی نداشته است. در صورتیکه فکر می‌کنم در میان کارهایی مختلفی که دنبال کرده ام، معلمی مقام عمده‌ای داشته است.»

بیشتر بخوانید : به بهانه‌ی زادروز هوشنگ ابتهاج: سایه‌ای به وسعت شعر

در سال ۱۳۶۰ تا سالیان سال کلاس خصوصی طراحی و نقاشی خود را اداره می‌کرد. او در کلاس‌های خود همواره سعی کرده است به هنرجویان بیاموزد تا دنیا را با چشم خودشان ببینند. شناختن هنر، لمس مفهوم هنر به عقیده‌‌ی او مهم تر است از یاد دادن نقاشی گل و سیب و گلابی و او همواره تلاش کرده است که این مفاهیم را به هنرجویان خود آموزش دهد. او شاگردان بسیاری را تربیت کرده است. که بسیاری از آنها نقاشان قابلی هستند.

آیدین آغداشلو در تمامی سال‌های فعالیت خود تنها سه بار در ایران نمایشگاه نقاشی به تنهایی برگزار کرده است. نخستین آن در سال ۱۳۵۴ در انجمن ایران و آمریکا در تهران بود.

دومین آن نمایشگاه انفرادی طراحی‌های روی جلد در بی ینال گرافیک موزه‌‌ی هنرهای معاصر در سال ۱۳۷۸ و سومین آن در سال ۱۳۹۲ در گالری اثر در تهران. البته او در نمایشگاه‌های مختلفی در سراسر دنیا شرکت کرده است.

نمایشگاه گروهی هنر معاصر ایران در نمایشگاه کریستیز لندن، نمایشگاه انفرادی آثار نقاشی و گرافیک در دانشگاه مدیترانه‌‌ی شرقی، نمایشگاه گروهی گالری آرتا در تورنتوی کانادا تنها چند نمونه از این نمایشگاه‌ها هستند.

آثار هنری آیدین آغداشلو نمایش اندیشه‌‌ی مرگ، فنای تدریجی است. دو مجموعه‌‌ی خاطرات انهدام و سال‌های آتش و برف از جمله مهم ترین مجموعه‌های هنرهای نو در ایران به شمار می‌رود. او در این کتاب به شرح کامل نقاشانی که او از آن‌ها تاثیر پذیرفته می‌پردازد و همچنین در مورد پیدایش ایده و تفکر نقاشی‌های خود شرح می‌دهد.

او به طور کلی در مورد دوره‌های مختلف و نقاشی هایی که کشیده است می‌گوید که همیشه به شدت متعهد بوده است که هر آن چه را که دوست دارد بکشد. چیزهایی که دیوانه وار دوستشان داشته است. کاشی‌های شکسته، صورت مادرش، هنر ایرانی از این جمله اند.

«در نتیجه نقاشی بازتاب وسوسه‌های زندگی آدم می‌شود از دفتر عمر آدم. پس اگر نقاشی عین زندگی است، باید باعث شود آدم تغییر کند، بیش تر بفهمد، بیش تر بداند و ابعاد تازه تری را کشف و درک کند. »

او خود را همیشه نقاش فیگوراتیو می‌داند. اما با بررسی آثارش می‌توان دید که او ابعاد تازه‌ای به نقاشی فیگوراتیو داده است. او در آثار خود جز به جز یک فیگور را می‌کشد و بعد خط می‌زند، پاره می‌کند و یا مچاله می‌کند. او در این مصاحبه در پاسخ به پرسش‌های مصاحبه گران سعی می‌کند تا بیابد که چطور مرثیه خوان انهدام شده است؟

«وسوسه‌‌ی «انهدام» را در من می‌توان جای دیگری هم ردیابی کرد. در آدمی که کارشناس آثار هنری قدیمی است و یاد گرفته به دنبال اصالت‌ها و ارزش‌های محفوظ باشد و هر کجا که حس کند ارزشی فراموش شده یا حق اثری به جا نیامده، خط‌های نفیسی مچاله شده اند، نقاشی هایی زخمی و پوسته، پوسته شده اند، دلش به درد بیاید.»

در فصل‌های دیگر کتاب از پیدا و پنهان از او درباره‌‌ی زندگی شخصی، نقاشان ایرانی، سینما، ادبیات داستانی، غیر داستانی، شعر، سیاست، موسیقی ایران و جهان، روشنفکر و روشنفکران ایرانی سوال می‌پرسند.

آغداشلو خود به عنوان کسی که تاریخ هنر درس می‌دهد با نگاه تحلیلی و پرسش گر به بررسی روند تاریخی این هنرها می‌پردازد. و بعنوان کسی که خود شاهد اتفاقات مختلف اجتماعی، هنری، فرهنگی و سیاسی بوده است این نظریات تئوری را با تجربیات خود می‌آمیزد. و همین عامل در کنار خوش سخن بودن او به شیرینی این گفت و گو‌ها می‌افزاید.

او انسان جامع الاطرافی است و در زمینه‌های مختلف هنری بسیار دیده، شنیده، خوانده و تحقیق کرده است. خود او در مورد این جامع الاطرافی این طور می‌گوید:

«فکر می‌کنم این بخشی از آن حرص و ولعی بود مختص آدم هایی که در کشورهای عقب افتاده زندگی می‌کنند و می‌دانند چه قدر کم و کسری دارند و منبعی هم در دسترسشان نیست و ناچارند همه چیز را خودشان یاد بگیرند و هر چاله‌ای را پر کنند – که شاید هم زیادی حرص می‌زدند و بسیاری از اوقات هم لازم نداشتند. شاید در یک جامعه‌‌ی با سر و سامان که منابع زاد و در دسترس اند، لازم نباشد که آدم خودش همه چیز را شخصاٌ کشف کند! ولی ماها گمان کردیم که سفری طولانی در پیش داریم که سفر خطیری است و توشه‌‌ی راه باید پر و پیمان باشد، چون از کجا معلوم که به چه چیزی، چه وقتی احتیاج پیدا خواهیم کرد؟»

 

آیدین آغداشلو از ابراهیم گلستان، شمیم بهار، نیما یوشیج، جلال آل احمد، صادق هدایت و بسیاری دیگر و نقش آن‌ها در زمینه‌ای که در آن مشغول به کار بوده اند، از تاثیری که بر نسل خود و نسل‌های بعدی خود گذاشته اند در این کتاب حرف زده است.

از پیدا و پنهان در کنار شناساندن ابعاد مختلف زندگی و شخصیت و کار آیدین آغداشلو، سیر فرهنگ و هنر و تاریخ ایران و گاه جهان است، از زاویه‌‌ی دید یکی از بزرگترین نقاشان معاصر ایرانی. که بسیار خوانده، دیده و شنیده است و همواره سعی کرده است تا حاصلی بدهد و نقشی سازنده در فرهنگ و هنر مردم ایران داشته باشد.

«چون دیدم یک جایی باری مانده روی زمین و کسی بر نمی‌داردش، و به خودم گفتم پس باید خودت بَرَش داری. جانش را نداری و با اصلا به تو مربوط نیست، باشد، ولی بار نباید روی زمین بماند. هول و هراس و دل شوره‌‌ی همه‌‌ی بارهایی که روی زمین مانده است رهایت نمی‌کند؛ هر بیست انگشت دست و پا را فرو می‌کنی توی سوراخ هایی که آب سد دارد از آن‌ها نشت می‌کند و الان است که دیواره بشکند. پس میخ می‌مانی و می‌چسبی به سد! منظره‌‌ی مضحکی است از دور، اما راه حل دیگری هم در جا به عقلت نمی‌رسد. فقط حواست جمع این می‌شود که سد نشکند. آرمان شریفت به ظاهر مسخره ات غلبه می‌کند. سد هم اگر شکست، شکست و خوشحالی که کار خودت را کرده ای! دارم توجیه می‌کنم؟ نمی‌دانم. اما از آل احمد یاد گرفتم که خوب است آدم ساکت نماند.»

از آیدین آغداشلو چندین کتاب به چاپ رسیده است که برخی شامل نقاشی های، برخی حاصل تحقیقات او و برخی دیگر مجموعه مقالات و نقد‌های او است که در زمان‌های مختلف در نشریات گوناگون به چاپ رسیده است. تک چهره ها، از خوشی‌ها و حسرت ها، برگزیده‌‌ی نقاشی ها، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی، سال‌های آتش و برف برخی از آثار او هستند.