فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته اثر استنلی کوبریک

Eyes Wide Shut یا چشمان کاملا بسته یا به عبارتی دیگر چشمانِ بازِ بسته ، عنوان فیلمی است که استنلی کوبریک  Stanley Kubrick آن را کارگردانی کرده است. در ادامه با تحلیل و بررسی فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته همراه نت نوشت باشید.

[su_label type=”black”]در ابتدای این متن تحلیل فیلم چشمان کاملا بسته را به قلم محمدتقی راسفیجانی خواهیم خواند[/su_label]

تحلیل فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته اثر استنلی کوبریک

استنلی کوبریک، کارگردان شهیر، مصداقی از خودِ سینماست. کارگردان و نویسنده‌ای افسانه‌ای که در تک تک آثارِ محدودش ردی از جهان بینی فلسفیِ خود بر جای گذاشته است. به راستی کمال گرایی صفتی است در خور شخصیت او. فردی که زیبایی را در جزئیات و پرداختن به آن می‌دانست. کارگردانی که در طول نیم قرن فعالیت سینمایی خود، ۱۳ فیلم را به عرصه اکران رساند و وسواسِ بی نظیرش، تمامی این آثار را پس از گذشت سالیان در زمره بحث برانگیزترین فیلم‌های تمامی ادوار قرار داده است.

“بیل: هیچ رویایی تنها یک رویا نیست.”

بیشتر بخوانید: برداشتی از فیلم THE SHINING ساخته استنلی کوبریک

چشمان کاملا بسته یا Eyes Wide Shut فیلمی است اقتباس شده از رمان داستان رویایی (Rhapsody) نوشته آرتور شنیتسلر ، رمان نویس و نمایش نویسِ آلمانی است. “استنلی کوبریک” خود اقتباس این اثر را بر عهده داشته است و بدین منظور با بهره گیری از المان‌های کلی داستان، مفاهیم خود را نیز در فیلم گنجانده است.

به عقیده “کارِن دی هافمن”چشمان کاملا بسته فیلمی وجودی درباره سرشت انسانی، جنسیت، وفاداری زناشویی، ماهیت و اهمیت انتخاب است.

فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته پر است از المان‌هایی که Stanley Kubrick در دیگر آثارش به نمایش گذاشته است. خشونت، بی پرده گویی، نمایش جزئیاتِ دیوانه کننده و همچنین کوچک ترین و پیشه پا افتاده ترین مسائل زندگی که تأثیری دهشتناک بر کل زندگی می‌گذارند.

چشمان کاملا بسته روایت گرِ داستانِ زندگیِ زن و شوهری به نام‌های “آلیس هارفورد” و “دکتر ویلیام هارفورد” با نقش آفرینی‌های نیکول کیدمن  Nicole Kidman و تام کروز Tom Cruise است. زن و شوهری که به تماشای یک روز کامل از کنش‌های آن دو می‌نشینیم. روایتی هولناک از رویا و واقعیت، از خیانت و انتقام، از وفاداری تا میل جنسی. همه و همه تجربه‌ای را رقم خواهد زد که به میزان باز بودن چشمتان از آن خواهید چشید.

فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته در نشان دادن صحنه‌های اروتیک بی پرده عمل می‌کند. ولنگاری که “استنلی کوبریک”به تصویر می‌کشد فراتر از یک میل جنسی عمل می‌کند و وارد فرم می‌شود. پیوند‌های عاشقانه‌ای که گویی به تار عنکبوتی متصل اند و شیطانی که در پی پاره کردن این چسبندگی است.

فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته باید گفت از ورای تصاویرِ بدیعی که از رنگ و نور و مکانیزمِ فضای اروتیکی به نمایش می‌گذارد، در برگیرنده سوالاتی حقیقتا ترسناک و فلسفی است. به راستی میزان تمایل جنسیِ افراد به هم، با عشقی که بینشان بروز پیدا می‌کند و هردو این‌ها با هویت ازدواج چیست؟

می توان ذهن‌ها را هنگامی که تعهد بسته اند از خیانت ذهنی باز داشت؟ قدرت انسان در سرکوب نه، بلکه کنترل امیالش مطابق با گفته کانت است؟ می‌توان امیال غریزی را در سر بزنگاه افسار زد؟  این‌ها بخشی از سوالاتی هستند که از ابتدا تیتر وار بر ذهنمان هجوم  می‌آورند.

این که “آلیس” در ذهنش چنان در برابر مردی که در گذشته دیده است عنان از کَف دهد چه معنایی دارد. اگر با کسی که عاشقش هستیم زندگی می‌کنیم، چه می‌شود که حس جنسی به دیگری پیدا می‌کنیم ولو در خیال.

اگر می‌شود که متاهل بود و خیال پردازی کرد، پس معنای وفاداری چه می‌شود؟ مگر این نیست که حسِ جنسی به فرد از یک حس عاطفی نشأت می‌گیرد و میلِ جنسی بخشی از غریزه است. پس چگونه می‌توان عاشق بود ولی حسِ جنسیمان به گردش برود. اگر به گردش هم برود آیا خیانت است؟ خیانت تا کجا تعریف می‌شود. این‌ها تماما کلاف در هم تنیده‌ای است که کوبریک به هم می‌بافدشان و یکی یکی سعی بر پاسخ به آن‌ها بر می‌آید.

“آلیس(نیکول کیدمن):
صبح فردا از خواب بیدار شدم و دلهره داشتم.
نمیدونستم که دلهره ام برای اینه که اون رفته یا این که ممکنه هنوزم اینجا باشه”

بیشتر بخوانید: استنلی کوبریک: مروری بر آثار و زندگی کارگردان

وقتی از تمامی ذهنیت “آلیس” با خبر میشویم، تازه بخشی از داستان را پیموده ایم. بخشی که معانیِ امیالِ جنسی و رابطه‌اش با تعهد و ازدواج را نشانه رفته است. پس از این بحران کوبنده، با “ویلیام” همراه می‌شویم. فرو رفته در خود و سرگردان در انتقامی در شهر رها می‌شود. انتقامی که نمی‌داند از که بابت چه بگیرد. مگر عاشق نیست. مگر بدان اذعان نکرده است. پس عاشق را چه به انتقام از معشوق.

همه این‌ها کنار هم تداعی کننده شَک است. شَکی که تمِ اصلی فیلم Eyes Wide Shut است. شَکی که حتی پوستر فیلم هم مملو از آن است. فیلم با شَک شروع می‌شود. شَکی که تا خصوصی ترین لحظات زن و شوهری پیش می‌رود و منجر به اعترافاتی دردناک می‌گردد.

با بالا و پایین کردن مفاهیمی نظیر عشق، تعهد و وفاداری، ازدواج و از همه شاخص تر هوسِ گمشده در بطن این قضایا، سعی بر رساندن مطلبی دارد. مطلبی مهم و حساس. این ابعادِ چندگانه انسان است که به او هویت بخشیده و او را بروز داده است. سطح درک متفاوت انسان‌ها به مفاهیم مختلف است که سبب می‌شود انسان انسان باشد. همانقدر جذاب و همانقدر متعفن.

اما می‌توان فیلمی از “استنلی کوبریک”نام برد که تنها به بیان تَک لایه‌ای از آن اکتفا کرده باشد؟ در همین راستا “چشمان کاملا بسته” نیز مستثنی نمی‌گردد. پس باید با چشمانی کاملا باز آن را به نظاره نشست. نظاره گری که برای فهمش نیاز به گذر از قالب داستان دارد.

فهمی که علاوه بر مسئله تردید و شک مداما کاراکتر دکتر هارفورد را با مرگ روبرو می‌کند. استعاره‌هایی ردیف شده، که وی را هشدار مرگ می‌دهند. مرگی که آنقدر دور و آن قدر نزدیک با ما بازی می‌کند.

“استنلی کوبریک” با زیرکی تمام در فیلم Eyes Wide Shut به نوعی آن رُخ پلید گونه انسانی را به تصویر در آورده است. در پس اندیشه هایش که پیش تر بدان‌ها اشاره گردید. کوبریک جامعه مصرف گرایِ هوس زدهِ را به نقد می‌نشیند.

بوی گندِ فسادی که در وِلِنگاری هایش، دیگر لذتی وجود ندارد. فقط جبر به تکرار است که این اسبِ اروتیکِ هوس باز را به پیش می‌راند. جامعه‌ای که چنان در ولع پول می‌لولد که به هم بستر شدن معشوقه هایش در عوض چرکِ سبزی، دُم تکان می‌دهند.

در نهایت; فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته فیلمی است که روان و روح جامعه را به نشانه رفته است. شکلی از تصویر که مخاطبش را با ولعِ برهنه نگاری،  مشتاق به دیدنش می‌کند. دامی برای مخاطبش پهن می‌کند و منتظر به دام افتادنش می‌شود. و وقتی به دام افتاد سرنوشت شوم افکارش را با پتکی بر سرش می‌کوبد. آری این چنین است “چشمان کاملا بسته”. چشمان بازِ بسته‌ای که بوی شهوت، همیشه دامانش را قرمز و نارنجی کرده است و افسوس که مغزهایشان آبیِ یخ زده‌ای بیش نیست.

کوبریک خود در مورد این فیلم می‌گوید: « ما همه، هم خوب و هم بد، هم خیر و هم شر هستیم و اگر شما هیچ ناپاکی و پلیدی در خودتان نمی‌بینید، دلیلش آن است که خوب به خودتان نگاه نکرده اید…!

[su_label type=”black”]در ادامه با نقد چشمان کاملا بسته به قلم آرش منادی همراه باشید:[/su_label]

نقد فیلم Eyes Wide Shut: پیوند سست دو نام

فیلم Eyes Wide Shut به کارگردانی استنلی کوبریک Stanley Kubrick و هنرمندی زوج هنری آن دوره یعنی نیکول کیدمن Nicole Kidman و تام کروز Tom Cruise داستان مردی است که پس از اعتراف همسرش مبنی بر فکر خیانت، تصمیم به انتقام می‌گیرد و در این مسیر درگیر جریانی می‌شود که پیشتر برای او ناشناخته بوده است. در ادامه با نقد فیلم Eyes Wide Shut نت نوشت همراه باشید.

در ابتدای نقد فیلم Eyes Wide Shut باید گفت که فیلم حول محور موضوع زناشویی و زندگی مشترک و مسائل مربوط به آن می‌گذرد و کوبریک در آخرین ساخته‌‌ی خود این موضوع مهم را به چالش کشیده است. و برای این امر خانواده‌ای را محور داستانش قرار داده که چندسالی از ازدواجشان گذشته و صاحب فرزند هستند و به ظاهر روابط و شرایط زندگیشان بسیار خوب است. به لحاظ اقتصادی، مرد خانواده پزشک است و شرایط خوبی دارد.

این امر خود را در خانه و پوششان و سبک زندگیشان نشان می‌دهد. روابط این زوج نیز در ابتدا به ظاهر خوب و صمیمی است. اما در ادامه می‌بینیم که چنین نیست که در ادامه نقد فیلم Eyes Wide Shut به آن خواهیم پرداخت.

سیمون دوبووار در کتاب جنس دوم می‌نویسد:

زناکاری نمی‌تواند محو شود مگر با ازدواج. زیرا هدف از ازدواج، نوعی مصونیت بخشیدن به مرد در قبال همسر خود او است: اما زن‌های دیگر در نظر او کشش‌های سرگیجه آور خود را حفظ می‌کنند؛ آن وقت مرد به آن‌ها روی می‌آورد. زن‌ها هم همدستی پیشه می‌کنند. زیرا بر ضد نظمی که قصد دارد تمام سلاح هایشان را از آن‌ها بگیرد سر به طغیان بر می‌دارند.

همانطور که از نوشته‌‌ی بالا برمی‌آید گویی چکیده مفهوم فیلم در این پاراگراف بیان شده و نگارنده در نقد فیلم Eyes Wide Shut بیشتر از این جنبه به اثر نگاه کرده است. این مفهوم خود را در سکانس مهمانی اولیه‌‌ی فیلم، به خوبی خود را هم در بیل (Tom Cruise ) و هم آلیس (Nicole Kidman) نشان می‌دهد.

در مورد بیل پلان هایی از زاویه دید آلیس نشان می‌دهند که دو دختر در حال دلبری کردن از او هستند و می‌خواهند او را اغوا کنند و آنچنان که پیداست بیل هم پا سست می‌کند اما با توجه به فراخوانده شدنش توسط صاحب خانه، این امر میسر نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: برداشتی از فیلم THE SHINING ساخته استنلی کوبریک

اما همین سکانس تمایل بیل به دیگر زنان را نشان می‌دهد و منطبق بر رفتاریست که در ادامه می‌کند و این همان کشش زنان دیگر در مرد متاهل می‌باشد که در مطلب بالا گفته شده است.

در ادامه نقد فیلم Eyes Wide Shut و با توجه به توضیح بالا، اگر سکانس رقصیدن آلیس با مرد غریبه را به خاطر بیاوریم، مرد برای اغفال آلیس دیالوگی به او میگود مبنی بر این مفهوم که زنان به این خاطر ازدواج میکنند که بتوانند با دیگر مردان نیز ارتباط داشته باشند.

همان طور که میبینیم این دیالوگ عینا به مانند ازدواج به عنوان راهی برای مصونیت زناکاری می‌باشد. گرچه این امر در فیلم هیچگاه رخ نمی‌دهد.

در ادامه‌‌ی همین بحث در کتاب جنس دوم نشوته سیمون دوبووار بیان می‌کند.

ایجاد میل و هوس در مرد بیگانه، در حکم اهانت به شوهر و اجتماع است. اما گذشته از این، زن غالبا خود را همدست این تقدیر می‌کند؛ فقط از طریق دروغ و زناکاری می‌تواند ثابت کند چیزی متعلق به کسی نیست و به تکذیب ادعاهای جنس نر می‌پردازد. از این رو است که حس حسادت مرد چنین به سرعت بیدار می‌شود.

بیشتر بخوانید: استنلی کوبریک: مروری بر آثار و زندگی کارگردان

و اما در نقد فیلم Eyes Wide Shut با توجه به گفته‌‌ی بالا باید اشاره داشت که داستان اصلی و نیروی محرکه از زمانی شروع میشود که در سکانس کلیدی و مهم فیلم، آلیس به بیل اعتراف می‌کند در سفری که با یکدیگر داشته امد، فکر خیانت با مرد دیگری به ذهنش خطور کرده است اما این اتفاق هرگز رخ نداده است.

همین اعتراف باعث می‌شود بیل چنان بهم بریزد که از هر فرصتی برای خیانت استفاده کند با اینکه در واقع خیانتی هم صورت نگرفته است اما انگار تصور خیانت، دست کمی از عمل کردن به آن ندارد. با توجه به تصویرهای ذهنی بیل که هر از گاه به سراغش می‌آیند، در می‌یابیم که او نتوانسته با این موضوع کنار بیاید.

شدت پیشروی این تصاویر ذهنی متناسب هستند با شدت روند خطرناکی که بیل طی میکند. توجه به این نکته در نقد Eyes Wide Shut دارای اهمیت است که این اعتراف در اتاق خواب اتفاق می‌افتد. همچنین از فانتزی‌های خیانت پرده بر می‌داد.

همان طور که می‌دانیم اتاق خواب علاوه بر ویژگی اروتیک‌اش به عنوان محرم ترین مکان خانه‌‌ی یک زوج می‌باشد چرا که خصوصی ترین رفتار یک زوج در این بخش اتفاق می‌افتد. بنابراین بستر خوبیست برای فیلمی که محوریت موضعش زناشویی است. بیشتر سکانس‌های دونفره‌‌ی بیل و آلیس در اتاق خواب نیز اتفاق می‌افتند.

و اما یکی از مهم ترین نکته‌ها در نقد فیلم Eyes Wide Shut پرداخت به سکانس معروف بالماسکه است. مراسمی که در طی آن مردان با لباس‌های فاخر کلاسیک و ماسکی بر صورت، با زنان نزدیکی می‌کنند. این سکانس پیام فیلم را در خود جای داده است که مردان، خیانت و زشت کاری‌های زناشویی خود را در پشت ماسکی زیبا و در پوششی با وقار پنهان می‌کنند.

حتا وجود نقاب روی بالش بیل در سکانس‌های پایانی، بیان همین نقش بازی کردن کوتاه مدتش در زندگیست. تخت در اینجا به عنوان بستر زندگی زناشویی است. این سبک پوشش در مقابل عریانی زنان ماسک دار قرار می‌گیرد. همچنین مراسم آیین گونه‌ای که هر یک از این زنان را به نزدیکی با مردان می‌کشاند، به نوعی بیان همان مراسم آیینی است که زن به تمامی در اختیار مرد قرار میگیرد.

این مراسم می‌تواند خود را به شکل‌های مختلف که یکی از آنها ازدواج است نشان دهد. این سکانس مهم و معروف علاوه بر آنکه مردمان جامعه، زشت کاری خیانت خویش را در قالب نقاب و پوشش نشان می‌دهد، به استفاده ابزاری از زنان نیز اشاره می‌کند.

در نقد فیلم Eyes Wide Shut توجه به این نکته ضروری است که گرچه فیلم درباره‌‌ی خیانت در زندگی زناشویی است اما این پیوند را پیوندی محکم می‌پندارد. ادعای این امر را میتوان در سکانس بیان کابوس آلیس جستجو کرد.

کابوس وی دقیقا تجربه‌‌ی مهمانی بالماسکه‌ای است که بیل پیشتر در همان شب تجربه‌اش کرده بود و برای او هم نیز تبدیل به کابوس نه در عالم خواب که بلکه در عالم بیداری شده است. این همانی کابوس که تجربه دردناک هر دو می‌باشد، به خوبی پیوند ذهنی و جسمی این زوج را می‌رساند.

شخصیت این دو نیز بیانگر اهمیت پیوندشان می‌باشد. چرا که برای هر دو بستر خیانت مهیا می‌شود و این دو تا مرز این عمل می‌روند اما منصرف می‌شوند و برایشان صرفا به عنوان یک کنجکاوی است و نه بیشتر. البته که همین کنجکاوی هم همان طور که در فیلم می‌بینیم بدون عواقب نیست.

نکته‌ای که در نقد فیلم Eyes Wide Shut می‌توان به آن اشاره کرد، فیلمبرداری و حرکت دوربین است. دوربین کوبریک از ابتدا تا انتها به مثابه چشم مخاطب رفتار می‌کند و با استفاده از ترفند دوربین تعقیب کننده، مخاطب را همراه با شخصیت‌های داستان می‌کند. نماها اصولا بلند هستند و کم تر کات می‌خورند تا این یکدستی و همراهی روان تر به نظر برسد.

همچنین اندازه نماها عموما کلوز آپو مدیوم شات هستند که مخاطب با شخصیت‌ها نزدیکی و همراهی بیشتری احساس می‌کند. همچنین این تمهید حس تعقیب شدگی که بیل پس از سکانس بالماسکه دارد را نیز تقویت می‌بخشد. هنرمندی دیگر کوبریک در استفاده از دوربین بدون کمترین کات و برداشت نماهای بلند، ایجاد چندین نما با اندازه‌های متفاوت کلوزآپ تا لانگ شات می‌باشد.

در انتهای نقد فیلم Eyes Wide Shut شاید بد نباشد به این نکته اشاره شود که این فیلم به مثابه الگویی برای فیلم سازان ایرانی در مورد داستان‌های زناشویی قرار گرفته است. که گاه با الهام‌های حرفه‌ای و یا تقلیدهای خام دستانه خود را در سینمای ایران نشان داده است.

به عنوان مثال سکانس کمک کردن آلیس به دخترش در تکالیف و نگاه بیل به این صحنه، دکوپاژ آشنایی در فیلم‌های ایرانی می‌باشد. این تقلید گاه تا جایی پیش رفته که موسیقی فیلم نیز بر آنونس‌های برخی فیلم‌های ایرانی نشسته است

پی نوشت: عنوان برگرفته از بخشی از شعر فتح باغ سروده فروغ فرخزاد