زن پژوهی با نگاهی به برخی از رمان های دهه هشتاد
ادبیات زن محور با علل چهارگانه ( فاعلی، مادی، غایی و صوری) ملاک بررسی نقدهایی در این زمینه است. زن پژوهی در علت فاعلی، اثری زنانه است که نویسنده آن زن باشد در علت مادی، اثری که درباره زنان باشد جز این گروه است. در علت غایی درونمایه زنانه با مخاطبان زن، معیار است. در علت صوری اگر از اثری برداشت زنانه شود معیاری برای زن پژوهی شمرده می شود.
رویکرد های تازه در آثار ادبی، فضای جامعه ادبی را پویا می سازد. بررسی رویکرد زنان از منظری به نسبت نو پدید آمده است و برای بحث های نوین و جذاب گنجایش چشمگیری دارد. در ارائه تصویر زن، دگرگونی هایی رخ داده است. اگر قبل از دهه هشتاد را در نظر بگیریم چهره های زنان به دو نوع الهی و شیطانی متصور می شده است. اینک این چهره ها تکامل یافته و واقعیت گرفته اند. در ادامه با زن پژوهی با نگاهی به برخی از رمان های دهه هشتاد با نت نوشت همراه باشید.
زن پژوهی در رمان های دهه هشتاد، در جوامع سنتی دختر از ابتدا مادر تربیت می شود!
رمان ها به عنوان گاه شمار اجتماعی جامعه خود را در زمانی مشخص بازتاب می دهند. جورج لوکاچ رمان را نقاشی واقعیت دانسته نه عکاسی آن. چرا که رمان نویس، واقعیت را به گونه ای طبقه بندی می کند که به دلخواه خود است. نویسنده دست پرورده تولیدات فرهنگی جامعه است و فردیت و جبرگرایی اجتماعی از میان می رود. البته نوع نگاه اجتماعی به زنان در خور توجه و تامل است. جنسیت می تواند معنایی خاص داشته باشد. یعنی شاید نوع نگاه به هر قشری متفاوت و خاص باشد. برخورداری یک گروه و محرومیت گروهی دیگر سبب ساز تفاوت هایی در رفتار هر گروه می شوند. در جوامع سنتی، دختر از ابتدا مادر تربیت می شود. عدم شباهت میان جنسیت ها را می توان ناشی از مقوله فرهنگی دانست. بررسی ریشه های نگاه فرادستی و فرو دستی به جنسیت، موضوعی شد برای بسیاری از محققین که در صدد بودند تا به تغییر نگرش افراد در این زمینه بپردازند. در این بین زن پژوهی در جامعه شناسی زنان، به مسائلی چون خشونت، بزهکاری، روسپی گری می پردازد. در تحلیل سیر نقدهای داستانی به جایگاه زن در آثار ادبی توجه شده است.
بیشتر بخوانید: نقش خواننده در معنا سازی متن
ادبیات زن محور با علل چهارگانه ( فاعلی، مادی، غایی و صوری) ملاک بررسی نقدهایی در این زمینه است. زن پژوهی در علت فاعلی، اثری زنانه است که نویسنده آن زن باشد در علت مادی، اثری که درباره زنان باشد جز این گروه است. در علت غایی درونمایه زنانه با مخاطبان زن، معیار است. در علت صوری اگر از اثری برداشت زنانه شود معیاری برای زن پژوهی شمرده می شود.
بررسی چند اثر برگزیده در دهه هشتاد می تواند ما را به شناختی بهتر از این گونه پژوهش برساند.
رمان خاله بازی و زنی به نام ناهید
رمان “خاله بازی” که در آن ناهید زنی معرفی شده نازا که با مسعود ازدواج می کند چندی دیگر سیما وارد می شود و هووی ناهید می گردد. سیما با آوردن دو فرزند تحمل ناهید را ندارد و خودکشی می کند. ناهید پس از مرگ سیما دیگر زندگی مشترک را ادامه نمی دهد و مسعود به ازدواج با دوست دیگر ناهید تن می دهد.
در این رمان، سلیمانی به وضعیت زنان نگاه کرده و شرایط بحرانی و چالش زا بررسی می کند زنانی که کمتر در اجتماع بوده و بیشتر جنبه های شخصی و فردی آن ها کاویده می شود. نگاه منفی دیگران به زن و گردن نهادن آن ها بر شرایط، تسلط ساختارهای فکری زمانه را بازگو می کند.
رمان پری فراموشی و زن پژوهی
در رمان “پری فراموشی” داستان دختری بیست و شش ساله به نمایش گذاشته می شود که تنها فرزند خانواده ای است که طلاق عاطفی از هم گرفته اند دختر خانواده غرق در رویاها بسر می برد. مادرش را با ماسک هایی گوناگون می بیند. ازدواج می کند و در زندگی زناشوئی از حیطه رویا خارج شده و درگیر مستتدات زندگی می شود. در این رمان نیز بیشتر نقش فردی زنان نمایش داده شده است و به نقش اجتماعی آن ها کمتر توجه می شود. در این رمان نقش مادر در ساختاری نو ارائه شده است. مادرکشی که در ادبیات به ندرت دیده می شود در این جا نویسنده در هیئتی نو و با منشی تازه ماد را از ساختار فرهنگی جامعه سنتی کنده و در قالبی تازه در جامعه مدرن این نقش را به ظهور رسانده است.
بیشتر بخوانید: نگاهی تحلیلی بر بیان تمثیلی در ادبیات فارسی
رمان خط تیره و داستان زندگی فرانک
رمان”خط تیره آیلین” داستان زندگی فرانک است که با حمید ازدواج کرده پس از فوت حمید و روشنا، دخترش دچار افسردگی می شود و چند بار دست به خودکشی می زند. مهرانگیز برای درمان خواهر، وی را نزد پزشک می برد در این رفت و آمدها پزشک از مهرانگیز خواستگاری می کند اما آن دو نمی توانند بچه دار شوند لذا مرد برای پر کردن خلا به روابط با زن های دیگر می پردازد. بحث های هسته ای این رمان بحران هویت و سردرگمی ناشی از آن و از هم پاشیده شدن کانون خانواده است. در این رمان خانواده هایی از هم پاشیده و متلاشی توصیف می شوند. شخصیت های زنان گوناگون است گاه فعال و گاه منفعل، گاه ترسو و یا خائن هستند. در ساختمان ذهنی زنان این رمان تسلیم بودن و عادت به خشم دیده می شود. ساختارهایی تازه به چشم نمی خورد و زنان به تولید شیوه های جدید مشغول نیستند.
رمان از شیطان آموخت و سوزاند و دختری به نام ولگا
رمان ” از شیطان آموخت و سوزاند” داستان زنی است به نام ولگا که حاصل ارتباط نامشروع بوده است. ولگا با مردی مسلمان ازدواج می کند اما همسرش با خواهرزاده خود همبستر شده و به ولگا خیانت می کند او در این زندگی به بن بست عاطفی خورده و همسرش نیز وی را کتک زده از خانه بیرون انداخته و طلاقش می دهد. ولگا مدتی در مراکز بهزیستی و شبانه روزی و پارک و مسافرخانه ها و خیابان ها سرگردان است ولی در نهایت با کمک بهزیستی به اندک استقلالی می رسد.
بیشتر بخوانید: تحلیل رمان جای خالی سلوچ اثر محمود دولت آبادی، مرگان که سر از بالین برداشت سلوچ نبود.
این رمان در فضایی آکنده از نگاه های فرادست به مردان که رفتار نادرستی با زنان دارند؛ رنگ و رویی از کتک زدن و فحاشی و خیانت مرد به زن و تحقیر مردان علیه همسران شان را نشان می دهد.
اگرچه در این رمان تماما رفتار مرد نسبت به همسرش با دیدی فرودستانه نیست چرا که برخوردهای مناسب مزدان نسبت به زن های شان نیز از دید مخاطب و قلم نویسنده دور نمانده است.
این رمان نسبت به دیگر رمان های مطرح شده بالاترین شمار زنان شاغل را معرفی می کند. و نیز زنانی را به تصویر می کشد که دارای تحصیلات عالیه هستند و یا در زمینه مذهب و سنت ساختار شکنی می کنند و به شعر و هنر روی آورده و برای رفتن به خارج از کشور نیز اقدام می کنند. نگاه جنسیتی نویسنده به رمان می تواند در جهت دهی و ساختن کاراکترهای آن مفید باشد و چه بسا عدم دید جنسیتی به زن می تواند جوامع مرد محور را دچار سستی و بی هویتی سازد.
