نقد فیلم جوکر ساخته‌ی تاد فلیپس؛ در ستایش هرج و مرج!
فیلم جوکر joker ۲۰۱۹ از آن دسته فیلم‌هایی است که زمزمه‌های ساخته شدنش به شکل جهانی طیف وسیعی از مخاطبان سینما را با هر سلیقه‌ای وادار به کنجکاو شدن کرد. یکپارچکی که در سراسر دنیا برای یک فیلم ساخته شده بر اساس ابر شرور دنیای کمیک بی سابقه بود. به گواه برخی قدمت شکل گیری جوکر به هشتاد سال می‌رسد و در طی این مدت بی شمار اقتباس نمایشی از این دشمن سرسخت بتمن چه در دنیای سینما و چه در انیمیشن انجام پذیرفته است. مجموعه‌هایی کمیک محور که دنیایشان در مجاورت کمپانی دی سی شکل می‌گرفت. از زمانی که جک نیکلسون آن نقش آفرینی گنگستارانه را در جوکر تیم برتون به تصویر کشید، این کاراکتر در سینما نیز با استقبال عظیمی رو به رو شد. در ادامه به بررسی و نقد فیلم جوکر ساخته تاد فلیپس در نت نوشت می‌پردازیم.
فیلم جوکر
در ستایش هرج و مرج
در حقیقت جوکر کاراکتری بود که انسان‌هایی که با کمیک‌ها آشنایی نداشتند را با شخصیتی آشنا کرد که در عمق شرارت و پو چی‌اش اندازه‌ای نبود. ابر شروری که با معلوم الحال بودن سر گذشتش و بدون داشتن قدرت ماورائی خاصی چنان موی دماغ ابر قهرمان محبوب دنیای کمیک شده بود که نه تنها ارزش وی به عنوان یک آنتاگونیست را پله پله بالا برد بلکه چنان عمقی به کاراکتر وی بخشید که دیگر دنیای جدایی بدون او معنا نداشت.
از زمانی که زمزمه‌های ساخته شدن فیلمی بر اساس شخصیت جوکر به میان آمد جنب و جوشی در میان هواداران به وجود آمد تا وقتی که اعلام شد که Todd Phillips کارگردان شناخته شده با سری خماری قرار است اولین اقتباس بلند بر اساس جوکر را بسازد.
شاید کمتر کسی احساس غالب خوشبینی در وجودش جریان داشت. سازنده کمدی خماری؟ شاید بهترین ایده برای ساخت جوکر نبود اما باز هم امید‌ها جریان داشت. هر چه نباشد Heath Ledger فقید استانداری به نمایش گذاشته بود که تماشاگران تشنه‌ی ظهور امپراطوری جدید بر این نقش بودند. کاری که علا رغم تلاش‌های ستودنی Jared Leto در فیلم جوخه خودکشتی نتوانسته بود یاد کاراکتر جوکر افسانه‌ای را زنده کند.
زمانی که اعلام شد خواکین فینیکس Joaquin Phoenix بزرگ با رایزنی‌های فراوان این نقش را قبول کرده است بند دل هواداران پاره شد. دیگر فقط اشتیاق و انتظار بود چون او کارش را خوب بلد است. در Her افسرده مردی تنها را زندگی کرده بود، در The master تا فروپاشی پیش رفت و در Irrational man پوچی را تقدیم نگاه‌ها کرده بود.
بیشتر بخوانید: جوکر کیست؟ همه آنچه باید راجع به این کاراکتر بدانید؛ افسانه، خیال، واقعیت یا دنیایی وارونه!
قوس شخصیت آرتور فلک تا تبدیل شدن به چنین هیولایی آن قدر جذاب است که در ردیف هایزنبرگ (بریکینگ بد) قرار می‌گیرد.
شاید بزرگترین شوک به هواداران این شخصیت هنگام آشکار شد که تاد فیلیپس اعلام کرد که قرار است داستان اورجینالی از این شخصیت در فیلم جوکر روایت شود و لزوما خبری از پیشینه این شخصیت در دنیای مصور نخواهد بود هرچند که اعلام شد داستان اشاراتی به کمیک‌ها نیز خواهد داشت.
اما نکته امید بخش زمانی بود که کارگردان اعلام کرد که قرار است تحت تأثیر فیلم‌های پادشاه کمدی، گاو خشمگین و راننده تاکسی که هر سه فیلم‌های شاخص مارتین اسکورسیزی هستند ساخته شود و به نوعی ادای دین شخصی این کارگردان به آن فضاها باشد. نکته‌ای که می‌شد باور داشت که قرار است با اثر تلخ و گزنده سرو کار داشته باشیم.
نقد و تحلیل فیلم جوکر
با مقدمه بالا سراغ فیلم جوکر می‌رویم. حقیقتا نگاه‌ها نسبت به این فیلم کاملا دوگانه خواهد بود. عده‌ای که از طریق سینما شیفته چنین شخصیتی شده اند و افرادی که از دنیای کمیک روند این شخصیت را پیگیری کرده اند. اما همه چیز به این سادگی جریان ندارد.
آرتور فلک و مادرش در آپارتمانی حقیر در گاتهام زندگی می‌کند. او که از راه دلقکی پیش پا افتاده بودن در جلو فروشگاه‌ها ارتزاق می‌کند، شخصیتی افسرده، مضطرب و هیستریکی دارد. شخصیتی که تحت درمان روان پزشک است که حمله‌های عصبی وی را با دارو کنترل می‌کند.
خنده‌هایی عصبی که در هنگام وقوعشان کنترلی بر آن‌ها ندارد و دیگران را صرفا با نوشته‌ای که به آنان نشان می‌دهد از این موضوع آگاه می‌کند. آرتور سراسر تشنه محبت است. محبتی که باید خود واقعیش نباشد تا بدستش آورد. در هنگام بیان کوچکترین محبتی هم اما در معرض فریب است. چه از مادرش چه از دختری که مانند هر بیچاره‌ای درباره‌اش خیال پردازی می‌کند و چه در مورد مردم هم شهری اش.
از زمانی که زمزمه‌های ساخته شدن فیلمی بر اساس شخصیت جوکر به میان آمد جنب و جوشی در میان هواداران به وجود آمد تا وقتی که اعلام شد که تاد فیلیپس Todd Phillips کارگردان شناخته شده با سری خماری قرار است اولین اقتباس بلند بر اساس جوکر را بسازد.
فیلم جوکر تمام چیزی که از جوکر میدانیم را گرفته و به درامی تبدیل کرده که از جنس و پوست این دنیا است. زمخت و خشن و به طرز حیرت انگیزی واقعی. شاید کمتر کسی باور می‌کرد که تاد فلیپس و تیم سازندگان بتوانند چنین چیزی از مقام جوکر به سینما بیاورند. در حقیقت فیلیپس با جوکر کاری کرده است که در دسته بندی جدایی از جوکر نولان قرار می‌گیرد. جدالی میان خدایان. بهتری وجود ندارد! تمام.
چیزی که فیلم جوکر را با دیگر ساخته‌های مشابه از روی این کاراکتر متمایز می‌کند نفس کار است. در فیلم‌های قبلی جوکر شخصیت اصلی و محوری نبود و در پارت‌های کوتاهی حضوری مکمل داشت. اما این بار ما از دریچه جوکر به زندگی او می‌نگریم. تمام مسیری که وی طی می‌کند تا جوکر شود را با صبر زیادی به نظاره می‌نشینیم.
بیشتر بخوانید: روزی روزگاری در هالیوود ساخته‌ی کوئنتین تارانتینو؛ روایت هالیوودی از یک قتل
پیش تر اشاره شد که احساس‌های دوگانه‌ای میتوان به این فیلم داشت و این موضوع در داستان فیلم بیشترین نمود را دارد. از آن جایی که با داستانی اورجینال از این شخصیت طرف هستیم، شاید مخاطبان کمیک دچار گیجی شوند. به بیانی دیگر شاید در ابتدا مقاومت کنند در پذیرش چنین شخصیت پردازی از جوکر.
پیش تر اشاره شد که احساس‌های دوگانه‌ای میتوان به این فیلم داشت و این موضوع در داستان فیلم بیشترین نمود را دارد. از آن جایی که با داستانی اورجینال از این شخصیت طرف هستیم، شاید مخاطبان کمیک دچار گیجی شوند. به بیانی دیگر شاید در ابتدا مقاومت کنند در پذیرش چنین شخصیت پردازی از جوکر.
جوکری که در این فیلم از طریق مادرش خود را با شک فرزند توماس وین (پدر بروس وین) می‌بیند و دیگر نمونه‌های که با کمیک‌ها متفاوت است و در جلو تر به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد. اما این سبب نمی‌شود که فیلم جوکر از نگاه این افراد دوست داشتنی نباشد.
اگر چه ممکن است ایده آل ترین داستان پردازی ممکن از جوکر را شاهد نباشید، اما قوس شخصیتی که در این فیلم از این شخصیت می‌بینیم آن قدر هولناک است که گاها استرس زا می‌شود. آری میتوان به صراحت اعلام کرد که قوس شخصیت آرتور فلک تا تبدیل شدن به چنین هیولایی آن قدر جذاب است که در ردیف هایزنبرگ (بریکینگ بد) قرار می‌گیرد. مخاطب در درون او نفوذ می‌کند و در انتهای فیلم تمام دلقک‌ها ما هستیم.
اگر چه جوکر در این فیلم از تعداد انگشت‌های یک دست کمتر آدم می‌کشد اما خشونت ذاتی فلسفیِ نهفته در ترکیدن این بغض‌ها باعث شده است که به شکل باور نکردنی منتقدان خشونت این فیلم را به باد انتقاد بگیرند
شاید غافل گیر کننده ترین موضوع جانبی مربوط به فیلم جوکر نوع نگاه سیاسی است که در فیلم جریان دارد. فیلم به شدت جدی است. دنیای ابر قهرمانی سال‌های گذشته مارول و دی سی خوش آب و رنگ را جوری نابود می‌کند که تلخی دهان را فرا می‌گیرد. نگاه ضد سرمایه داری انحصار طلبی که همچون دملی چرکین جوری فرو می‌پاشد که پروپاگاندا نیست. فیلم در لایه هایش دعوت به خیزش و انقلاب دارد. نوعی طبقه ماقبل کارگر ولی این بار خشمگین تر، خون ریز تر و با زبان دیگر، جوک‌هایی که می‌گویند رنگ و لعاب سرمایه داری آن را نمی‌فهمد!
همانطور که اشاره شد تاد فلیپس ادای دینی در این فیلم به سه فیلم مورد علاقه‌اش داشته است. یا به عبارتی تمی که ترسیم کرده است منطبق بر آن نگاه است. در نتیجه فیلم جوکر سرتاسر پر است از تلفیق آن فضاها. حتی Robert De Niro بزرگ در قامت استد آپ کمدین به یاد فیلم پادشاه کمدی نمایان گر آن شخصیت است.
حتی شات‌های دوربین نیز بیننده را یاد زاویه‌های نگاه راننده تاکسی می‌اندازد. به بیانی این فیلم ارگاسم روحی تاد فیلیپس در ادای دین به عزیزانش است. اما هرچه قدر جلو تر می‌رود اندکی نمکش زیاد می‌شود. نکته‌ای که به نظر می‌رسد باید کنترل شده تر این تلفیقات را به کار می‌بست.
بیشتر بخوانید: سریال چرنوبیل Chernobyl: هدف ما خوشحالی تمام بشریت است!
در حقیقت جوکر کاراکتری بود که انسان‌هایی که با کمیک‌ها آشنایی نداشتند را با شخصیتی آشنا کرد که در عمق شرارت و پو چی‌اش اندازه‌ای نبود.
اما به خود جوکر برسیم. در کوتاه ترین و خلاصه ترین بیان ممکن خواکین فنیکس بی نظیر است. ارائه که وی از جوکر می‌دهد توأمان محزون، خشن، پوچ، سادیستیک و افسرده است. کاری که فینیکس با زجر دادن خودش -تأکید می‌کنم که فینیکس خود را در این فیلم زجر می‌دهد- انجام می‌دهد تا از فرزندی مادر دوست تا جوکر تبدیل شود، نمایش هنر خالص است.
این فیلم درباره جوکر نیست، بلکه در مورد جوکر شدن است. در ابتدا وقتی هم قرار شد داستان ارجینال باشد، هم بتمن نباشد و هم داستان در جهان دی سی رخ ندهد، سوالی که پیش می‌آمد این بود که گاتهام بدون آن یکی فرزندش چگونه به نظر خواهد آمد. بتمن و جوکر درواقع مکمل و در یک روح گنجانیده می‌شوند. جوکر بی بتمن انگار چیزی کم دارد. نکته‌ای که حتی در نیمه اول فیلم نیز به چشم می‌آید. اما رفته رفته فیلم خودش را از آن پیوند جدا می‌کند و در بهترین تمثیل در تثلیثی ابدی در شب کشته شدن توماس وین (در کمیک‌ها کاملا متفاوت است) آرتور فلک می‌میرد و هنگامی که از خاکسترش جوکر بر می‌خیزد ریشه‌های بتمن جوانه می‌زند.
دیگر مهم نیست که جوکر را مردم جوکر کرده اند یا گاتهام و یا حتی سرمایه داری. او حالا نمادی از این شورش شده است. شورشی که اخلاقیات همانند دروغ مادرش خاکستر شده اند، نماد مبارزاتی است که برای هیچ از درون جریان دارد. حالا جوکر بی نقاب در میان مریدانش آن خنده را سر می‌دهد. چقدر با شکوه.
تقارن اکران این فیلم با شورش‌های کنونی فرانسه و حتی درونمایه‌های فرهنگی و سیاسی که به آن زده می‌شود، شاید نا خود آگاه بتوان لقب یکی از رادیکال ترین فیلم‌های سیاسی این سال را به فیلم جوکر داد. هنوز زمان زیادی از گسترش و مبهوط شدن جهانِ جوان پر از کینه نسبت به سرمایه داران و نابخردان نمی‌گذرد. اما شاید بتوان پیش بینی کرد که فیلم جوکر تأثیرات اجتماعی زیادی بر نسلی بگذارد که تا انتها در کثافت فرو رفته است. این بار سیستم بر علیه خودش می‌شود!
فیلم جوکر تنها به شاهکار خواکین فنیکس در بازیگری مربوط نمی‌شود. بلکه طراحی صحنه و به خصوص لباس جوکر بی نظیر است. همچنین فیلم برداری این فیلن در سطح بالایی در خدمت انتقال حس‌ها است.
فیلم جوکر تنها به شاهکار خواکین فنیکس در بازیگری مربوط نمی‌شود. بلکه طراحی صحنه و به خصوص لباس جوکر بی نظیر است. همچنین فیلم برداری این فیلن در سطح بالایی در خدمت انتقال حس‌ها است. اما گل سر سبد این شاهکار موسیقی متن فوق العاده سنگین هیلدور گودنادوتیر Hildur Guðnadóttir است. کافی است که ۳۰ دقیقه پایانی این فیلم را با هم نوایی ویالون سل این هنر مند که با رقص مرگ جوکر همراه است را بارها و بارها تماشا کنید و مو بر تنتان سیخ شود. نوای نا متعارفی از این ساز که به طرز حیرت انگیزی با سکانس‌ها هماهنگ می‌شود و بی شک از امید‌های اسکار امسال خواهد بود.
جوکر مردی که میخندد آن چنان بی ربط با کمیک‌ها نیز نیست. شاید داستان ترکیبی فلک و وینِ پدر کمی توی ذوق بزند، اما کمتر کسی با دیدن صحنه ورود جوکر به سالن نمایش به وجد نیامد و یاد سکانس تاریخی کمیک شوخی مرگبار و انیمش شاهکار آن نیافتاده باشد. به عقیده نگارنده بار سهمگینی و ترس موجود در اتمسفر این سکانس از انیمیشن شوخی مرگبار نیز کشنده تر است. هرچند که اتفاقات این سکانس دقیقا مطابق آنچه در کمیک روی داده بود نیست اما به هیچ وج تعلیق کمتری ندارد و گاها سهمگین تر است.
آرتور فلک و مادرش در آپارتمانی حقیر در گاتهام زندگی می‌کند. او که از راه دلقکی پیش پا افتاده بودن در جلو فروشگاه‌ها ارتزاق می‌کند، شخصیتی افسرده، مضطرب و هیستریکی دارد.
فیلم جوکرِ تاد فلیپس اینقدر پرسوناژ محور است که دنیای اطرافش کمی تار به نظر می‌رسد. آن قدر بر روی شخصیت جوکر و نمایش خواکین فنیکس کار شده است که پرورش دیگر شخصیت‌ها در حد ماکت باقی می‌ماند به نحوی که شوک سکانس پایانی فیلم نه از قوس شخصیتی موری و پاشیده شدن مغرش به دیوار باشد بلکه از ترشخ آدرنالین رهاشده از حضور یک موجود است.
از آن جا که در دنیای کتاب‌های مصور خود گاتهام شخصیتی پر رنگ دارد، گاتهامی که فیلیپس بر اساس نیویورک راننده تاکسی پی می‌ریزد به هیچ وجه به هولناکی آن فیلم نمی‌رسد. اگر چه فیلم سعی بر نشان دادن نابود شدن هویت اجتماع دارد اما اتفاقات آن قدر تا مرز بحران نزدیک نمی‌شود که متناسب چنین واکنشی باشد.
اما نکته‌ای که فیلم جوکر را مهم می‌کند نه در فیلم نامه و نه در پرداخت شخصیت هاست. غم و تاریکی واقعی است که مخاطب را وادار به همزاد پنداری می‌کند. اگر چه جوکر در این فیلم از تعداد انگشت‌های یک دست کمتر آدم می‌کشد اما خشونت ذاتی فلسفیِ نهفته در ترکیدن این بغض‌ها باعث شده است که به شکل باور نکردنی منتقدان خشونت این فیلم را به باد انتقاد بگیرند در حالی که به هیچ عنوان از نظر بصری به نزدیک خشونت فیلم‌هایی مانند جان ویک هم نمی‌شود. با این تفاوت که خشونت آن فیک است و در این فیلم لرزه بر اندام مخاطب می‌اندازد.
شاید غافل گیر کننده ترین موضوع جانبی مربوط به فیلم جوکر نوع نگاه سیاسی است که در فیلم جریان دارد. فیلم به شدت جدی است.
اگر چه پیش تر اعلام شده بود که تاد فلیپس و دی سی قرار نیست ادامه‌ای برای جوکر در نظر داشته باشند اما به نظر می‌رسد داستان جور دیگری باشد و جوکر آغاز گر دنیایی تاریک از سینمای دی سی با درجه سنی R باشد. راهی که شاید کمک کند از ظاهر سوپر هیروهایی فانتزی دهه اخیر فاصله بگیریم و یک قدم به عقب باز گردیم. در نهایت باید گفت فیلم جوکر، بزرگ، مبهوت کننده، شوک آور و در لحظاتی معمولی است. اما یک گزاره همیشگی در باره این فیلم وجود دارد آن ۲۰ دقیقه انتهایی فیلم است. از زمانی که آرتور با قلمو صورتش را رنگ می‌کند. انگار بغضی شکسته می‌شود.
منتقدان راجع به فیلم جوکر چه می‌گویند!
در ادامه گزیده‌ای از نقد‌های بین المللی درباره فیلم Joker را مشاهده می‌کنیم:
- جیم وجودا منتقد IGN فیلم را کاملا از آب در آمده می‌داند و نمایش درخور تحسین خواکین فنیکس را شایسته اسکار می‌داند. فیلمی عمیق با ابعادی روانشاسانه که خبری از تجملات دنیای مرسوم دی سی در آن دیده نمی‌شود (۱۰۰ از ۱۰۰)
- دیوید رونی منتقد The Hollywood Reporter این فیلم را فیلم فینیکس می‌داند و اجرای شگفت انگیز او را نشان دهنده این می‌داند که هیچ چیز خنده دار نیست. وی ابراز می‌دارد نه این که از اعتبار کار گردان و عوامل کم شود اما این خواکین فنیکس است که با چنین نمایشی اوضاع فعلی این روزهای هالیوود را بی اعتبار می‌کند (۸۰ از ۱۰۰)
- گلن کنی منتقد RogerEbert.com فیلم را از نظر تفسیر اجتماعی یک زباله خطر ناک می‌داند! (۵۰ از ۱۰۰)
