پیتر هانتکه: مروری بر آثار و زندگی برنده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۹
جایزه‌‌ی نوبل ادبیات ۲۰۱۹ در نهایت از آن پیتر هانتکه Peter Handke هفتاد و شش ساله شد. هانتکه نویسنده ی اتریشی در گذشته اظهار نظری جنجالی داشت که در آن خواستار اعطا نشدن جایزه‌‌ی نوبل ادبیات و لغو برگزاری آن شده بود، اما اکنون با در دست داشتن جایزه نوبل ارزش آثار تاثیرگذارش را صد چندان کرد. در بیشتر آثار پیتر هانتکه یک اصالت زبانشناسانه و همچنین تجربه‌های خاص انسانی به چشم می‌خورد. نت نوشت این بار به بررسی آثار تاثیرگذار این نویسنده پرداخته است.
پیتر هانتکه Peter Handke
حواشی جایزه نوبل
جایزه‌‌ی نوبل ادبیات یکی از پنج جایزه‌‌ی نوبل است که توسط آکادمی سوئد به طور معمول سالانه به برگزیده ی این جایزه اهدا می‌شود. هر سال این جایزه به نویسنده‌ای داده می‌شود که به گفتهی آلفرد نوبل، برجسته‌ترین اثر با گرایش آرمان‌خواهانه را نوشته باشد.
منظور از اثر معمولاً مجموعه‌‌ی کارهای نویسنده است، اگر چه گاه در متن مربوط به جایزه از آثار مشخص نیز نام برده شده است. گفتنی است تاکنون هیچ نویسنده‌‌ی آثار علمی-تخیلی برنده‌‌ی جایزه‌‌ی نوبل ادبیات نشده است و منتقدین این موضوع را یکی از ضعف‌های آکادمی سوئدی می‌دانند.
جایزه‌‌ی نوبل ادبیات یکی از پنج جایزه‌‌ی نوبل است که توسط آکادمی سوئد به طور معمول سالانه به برگزیده اهدا می‌شود. هر سال این جایزه به نویسنده‌ای داده می‌شود که به گفتهی آلفرد نوبل، برجسته‌ترین اثر با گرایش آرمان‌خواهانه را نوشته باشد.
این جایزه‌‌ی مهم در سال ۲۰۱۸ برگزیده‌ای نداشت چرا که آکادمی سوئدی اعلام کرد برندگان نوبل ادبیات به رسوایی اخلاقی، فساد مالی و همچنین بی‌وفایی بعضی از اعضا به قوانین نوبل مبنی بر فاش نکردن نامزدهای جایزه به عموم متهم شد. در نتیجه امسال آکادمی در فکر برگرداندن اعتبارش به دو نویسنده جایزه اهدا کرد.
کازوئو ایشی‌گورو، باب دیلن، آلیس مونرو، اورهان پاموک، تونی موریسون و گابریل گارسیا مارکز از برندگان پیشین جوایز نوبل ادبیات هستند.
از مهم ترین آثار برنده‌‌ی جایزه‌‌ی نوبل ادبیات ۲۰۱۹ پیتر هانتکه، نویسنده‌‌ی بیش از ۷۰ عنوان رمان، نمایشنامه و فیلمنامه می‌توان به نامه کوتاه، وداع طولانی، مجموعه‌‌ی شعر دنیای درونی دنیای بیرونی دنیای درون و اندوهی فراتر از رویاها (درباره‌‌ی مادرش که در سال ۱۹۷۱ خودکشی کرد) اشاره کرد.
این در حالی است که این رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه نویس، شاعر و مترجم در سال ۲۰۱۴ در مصاحبه با یک از رسانه‌های اتریشی اظهار کرده بود:
“جایزه‌‌ی نوبل ادبیات با تقدیس کاذب نویسنده، یک لحظه توجه و شش صفحه در روزنامه همراه می‌شود. جایزه‌‌ی نوبل ادبیات بالاخره باید منسوخ شود. این جایزه‌ای است که شما را اذیت می‌کند و آن‌گاه شما خود را اذیت می‌کنید چون به آن فکر می‌کنید. این بسیار بی‌ارزش است.”
او پیش‌تر توماس مان، از بزرگان ادبیات آلمان و برنده‌‌ی نوبل ادبیات ۱۹۲۹ را نویسنده‌ای افتضاح و نوشته‌های او را بچه‌گانه و ناپخته توصیف کرده بود. در سال ۲۰۰۶ در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشویچ رئیس جمهور سابق صربستان شرکت کرد که میلوشویچ به جرم جنایت علیه بشریت یعنی کشتار ۸ هزار مرد و پسر در شهر سربرنیتسا در دهه‌‌ی ۹۰ میلادی محاکمه شده و از هانتکه خواسته بود در دفاع از او شهادت دهد؛ او نیز در مقابل هزاران نفر در مراسم تدفین او سخنرانی کرد و او را یک شخص غم انگیز توصیف کرد.
خانواده‌‌ی قربانیان کشتار وسیع سربرنیتسا که در سال ۱۹۹۵ در کشور بوسنی رخ داد خواستار باز پس گیری جایزه‌‌ی نوبل ادبی از پیتر هانتکه شدند و اعلام کردند که این تصمیم به مادرانی که همسر و پسران خود را از دست داده اند آسیب زده است.
به دنبال این اتفاق زمانی که هانتکه در سال ۲۰۱۴ برای دریافت جایزه‌‌ی ایبسن به نروژ رفت تعدادی با پلاکاردهایی با عنوان فاشیست و انکار کننده‌‌ی نسل‌کشی از او استقبال کردند. این کشتار به عنوان دومین نسل کشی بزرگ اروپا بعد از جنگ جهانی اول محسوب می‌شود.
اعضای مسلمان ریاست جمهوری بوسنی این اقدام آکادمی نوبل را یک رسوایی و شرمساری توصیف کرده چرا که پیتر هانتکه حامی صرب‌ها بوده است. خانواده‌‌ی قربانیان کشتار وسیع سربرنیتسا که در سال ۱۹۹۵ در کشور بوسنی رخ داد خواستار باز پس گیری جایزه‌‌ی نوبل ادبی از پیتر هانتکه شدند و اعلام کردند که این تصمیم به مادرانی که همسر و پسران خود را از دست داده اند آسیب زده است.
بیشتر بخوانید: نمایشنامه غیب گویی نوشته‌ی پیتر هانتکه؛ اینجا هیچ چیز سر جای خودش نیست!
کتاب زن چپ دست یکی از آثار پیتر هانتکه
پیتر هانتکه بعد از دریافت جایزه‌‌ی نوبل خود اهدای این جایزه به خود را اقدامی شجاعانه دانسته و از حمایت صربستانی‌ها تشکر کرده است. وزیر فرهنگ صربستان نیز در حمایت از او گفته او سال‌ها پیش باید این جایزه را دریافت می‌کرده است.
گفتنی است از بین تعداد آثار پیتر هانتکه، نزدیک به ۱۰ رمان و نمایشنامه به فارسی ترجمه شده است:
من در شبی تاریک از خانه خاموشم بیرون رفتم
یکی از آثار داستانی پست مدرن این نویسنده را رمان من در شبی تاریک از خانه خاموشم بیرون رفتم دانسته‌اند. او در این کتاب داستان داروسازی ساکن در یک شهر کوچک را بیان می‌کند که در جست‌وجوی گیاهی دارویی و با میلی شدید به یافتن آن، راهی سفری دریایی به اسپانیا می‌شود. او در این راه دو همسفر غیر عادی دارد. یک شاعر و یک قهرمان المپیک و ماجرا در این مسیر شکل می‌گیرد. انتشارات علم سال ۱۳۸۸ این اثر را با ترجمه حمید یزدان‌پناه منتشر کرده است.
پیتر هانتکه بعد از دریافت جایزه‌‌ی نوبل خود اهدای این جایزه به خود را اقدامی شجاعانه دانسته و از حمایت صربستانی‌ها تشکر کرده است.
بیشتر بخوانید: فروشنده دوره گرد نوشته‌ی پیتر هاندکه؛ معماری یک جنایت
فروشنده دوره گرد
فروشنده دوره گرد نیز رمانی از هانتکه است که آرزو اقبالی آن را ترجمه کرده و نشر چشمه سال ۱۳۹۶ آن را منتشر کرده است. یک سال بعد این اثر به چاپ دوم رسید. این کتاب دومین رمان اوست که در ۱۹۶۷ منتشر شد، رمانی جنایی است با رعایت تمامی قواعد این ژانر؛ داستان قتلی که عناصر تمام داستان‌های جنایی ممکن را در خود جای داده است. رمان داستان یک فروشنده است که شاهد جنایت است، مردی که می‌تواند ببیند و برای همین در هر لحظه و تکه‌ای از متن مخاطب با راز و رمزهایی که او به آن‌ها اشاره می‌کند همراه می‌شود تا کلید حل معما را بیابد.
محاکمه
محاکمه اثر دیگری از این نویسنده است که نشر چشمه سال ۱۳۸۶ آن را با ترجمه آرزو اقبالی منتشر کرده است. جایزه ی طلای جشنواره ی فیلم آلمانی را برای «حرکت نادرست» دریافت کرده است.
کتاب محاکمه جایزه طلای جشنواره فیلم آلمانی را برای «حرکت نادرست» دریافت کرده است.
زن چپ دست
انتشارات فرهنگ جاوید سال ۱۳۹۷ رمان «زن چپ دست» نوشته ی پیتر هانتکه را با ترجمه ی فرخ معینی چاپ کرده است. این رمان، قصه ی تنهایی ناگریز در جامعه‌ای است که افرادش با یکدیگر بیگانه‌اند. مادر و فرزند، فرزند و معلم، پدر و دختر و … همه و همه در زندانی اسیر شده‌اند که توان برقراری ارتباط با نزدیک‌ترین افراد زندگی خود را نیز ندارند و گریز از این بیگانگی تلاشی بیهوده است.
در آثار این نویسنده اتریشی نقد قالب‌های ادبی از جمله مهم‌ترین سوژه‌ها به شمار می‌رود و در نوشته‌هایش با موضع‌گیری‌های مستقیم و مرسوم، فرم‌های ادبیات را به چالش می‌کشد و مبانی نظری خود را در نقد زبان مطرح می‌کند.
نمایشنامه کاسپار
علی اصغر حداد از جمله مترجمانی است که چندین اثر از پیتر هانتکه را ترجمه کرده است و نمایشنامه کاسپار یکی از آن‌هاست. کاسپار در این اثر پسر شانزده سالهای است که در یکی از خیابان‌های آلمان با سر و وضع مضحک و راه رفتن غیر عادی توجه عابران را جلب می‌کند. او نامه‌ای در دست دارد که آن را پیرزنی فقیر و خدمتکار خطاب به یک افسر سوارکار نوشته و ماجرای زندگی پسرک را شرح داده است. این نمایشنامه جزو آن دسته از آثاری است که هانتکه در نقد زبان آن را نوشته است. محسن معینی سال ۱۳۹۳ کاسپار را روی صحنه برده است و سال ۱۳۹۷ این نمایشنامه با ترجمه حداد از سوی نشر ماهی منتشر شده است.
اهانت به تماشاگر
اهانت به تماشاگر نیز اثر دیگری از این نویسنده است که در بین دیگر آثار هانتکه در ایران با اقبال همراه بوده و چندین بار چاپ شده است. چاپ یکم این نمایشنامه با ترجمه ی علی اصغر حداد سال ۱۳۷۷، چاپ دوم آن سال ۱۳۷۸ و چاپ سومش نیز سال ۱۳۸۴ از سوی نشر تجربه و سال ۱۳۹۶ با ترجمه ی همین مترجم از سوی نشر چشمه منتشر شده است. امید اخوان این نمایشنامه را سال ۱۳۹۷ روی صحنه برده است.
بیشتر بخوانید: زشت ترین زن دنیا نوشته‌ی اولگا توکارچوک؛ زشتی روی دیگر زیبایی است!
اهانت به تماشاگر نیز اثر دیگری از این نویسنده است که در بین دیگر آثار هانتکه در ایران با اقبال همراه بود و چندین بار چاپ شده است.
ترس دروازه‌بان از ضربه پنالتی
کتاب ترس دروازه‌بان از ضربه پنالتی پیتر هانتکه با ترجمه ی محسن جده‌دوستان نیز در دو نوبت چاپ شده که به ترتیب در سالهای ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ به فارسی ترجمه و نشر فصل سبز آن را منتشر کرده است. هانتکه خود بر اساس این داستان فیلمنامه‌ای نوشته و ویم وندرس کارگردان آلمانی فیلم آن را در ژانر درام سال ۱۹۷۲ ساخت.
اتهام به خود
اتهام به خود نیز اثر دیگری از این نویسنده و نمایشنامه‌نویس اتریشی است که حسن ملکی آن را ترجمه کرده که در دو نوبت به ترتیب سال ۱۳۷۷ و ۱۳۷۹ از سوی نشر تجربه منتشر شده است و نشر چشمه آن را سال ۱۳۹۶ با ترجمه ملکی منتشر کرده است.
