فیلم Phantom Thread رشته‌ی خیال اثر پل توماس اندرسن

فیلم Phantom Thread رشته‌‌ی خیال، به کارگردانی Paul Thomas Anderson ملودرامی مرموز (به عنوان ژانری ادبی یا سینمائی که زن در کانون آن جای دارد) است که بر پایه‌‌ی عشقی اتفاقی در بستر جهانی رنگارنگ از مد، پارچه و طراحی لباس در دهه‌‌ی ۵۰ میلادی در موقعیت مکانی لندن روی می‌دهد. در ادامه با تحلیل و معرفی فیلم Phantom Thread رشته‌‌ی خیال با نت نوشت همراه باشید.

این موضوع، مفاهیم تماتیک آثار پی تی اندرسن را در قالب مفهوم زمان و مکان آشکار می‌کند. اغلب آثار وی در محدوده زمانی دهه‌‌ی هفتاد به بعد رخ می‌دهند که به لحاظ فرمیک متأثر از فیلم‌های سینمای دهه‌‌ی ۳۰ و ۴۰ هستند و به لحاظ موقعیت مکانی، اغلب در موقعیت مکانی امریکا روی می‌دهند و دیدگاهی انتقادی از آن را مطرح می‌کنند؛

بیشتر بخوانید: فیلم There Will Be Blood خون به پا خواهد شد ساخته‌ی پل توماس اندرسون

فیلم Phantom Thread رشته‌‌ی خیال ، مردی که آنجا نبود

در فیلم Phantom Thread شاهد ساختار شکنی فیلم سازی از نسلِ فیلم سازان VCR هستیم که بستر مکانی فیلمش را از امریکا به انگلیس تغییر داده و سعی دارد جهان بینی انتقادیش را در فرمی جهان شمول تعبیه کند.

رینولدز وودکاک طراح لباس و صاحب برند مشهور وودکاک شخصیتی پراگماتیست با رفتاری خشک و دیسیپلین مدار است که با همراهی خواهر و شریک تجاریش سیریل به انجام پروژه‌های کاری رینولدز که اغلب سفارشاتی از سوی اشراف و طبقه‌‌ی مرفه و سرمایه دار جامعه است، مشغولند و در این میان همیشه مدل‌های زن ثابتی که نقش معشوقه را نیز برای رینولدز بازی می‌کنند، در کنار این رابطه‌‌ی دوتائی خودنمائی می‌کنند.

رینولدز گاه و بیگاه از زنان معشوقه‌اش دلزده می‌شود و سیریل در نقش نجات دهنده‌‌ی او از شر این زنان ظاهر می‌شود تا اینکه در صبح گاهی سرد و یخ زده که رینولدز در حال و هوای مرگ مادر محبوبش به ویلای خارج از شهر آمده است،

در رستورانی با آلما السون گارسون ساده‌‌ی رستوران برخورد می‌کند و در ادامه رابطه شان پر رنگ تر می‌شود؛ در حالی که رینولدز سعی دارد از آلما همان کلیشه‌‌ی مدل-معشوقه‌‌ی همیشگی را بسازد.

بیشتر بخوانید: فیلم Lion ساخته‌ی Garth Davis ، من گم شده ام و نشانی ام را باد برده است

در فیلم Phantom Thread آلما زنی ساده و روستائی در عین حال مستقل و با اعتماد به نفس است که در جریان زندگی جدیدش به آرامی تغییر می‌کند و تبدیل به مدلی موفق در سیستم برند وودکاک می‌شود؛

زنی مصمم با بازی روان و اندازه‌‌ی ویکی کریپس، بازیگر تازه کاری که مرعوب دنیل دی لوییس کهنه کار با بازی خیره کننده و قدرتمندش نمی‌شود. شخصیتی Universal و پیچیده که قرار است شکل پیچیده‌‌ی روابط عاشقانه را به شکلی منحصربفرد در بستر شخصیت پردازی هائی دقیق و حساب شده به نمایش بگذارد و در تغییر شخصیت آدم‌های دو قطب دیگر ماجرا (رینولدز و سیریل) اثر گذار باشد.

در فیلم Phantom Thread هم، مثل دیگر آثار Paul Thomas Anderson با مفهوم تماتیک رابطه‌‌ی مرید و مرادی طرف هستیم.

بیشتر بخوانید: فیلم کوه Monte ساخته‌ی امیر نادری ، کندن کوه و دلهره‌‌ی هستی

همان روابطی که در پدر و پسر اثر موفق There will be blood خون به پا می‌شود و استاد و شاگردی فیلم The Master مرشد وجود دارد و تا حدی زوج‌های ابزورد ساموئل بکت را به یاد می‌آورد، در رشته‌‌ی خیال نیز میان دو کاراکتر آلما و رینولدز با ماهیت منحصربفرد قدرت عشق که ماهیتی دو سویه و متضاد دارد، مطرح می‌شود: عشق به مثابه نیروئی ویرانگر و عشق به مثابه‌‌ی نیروئی بالنده که باعث رشد و شکوفائی می‌شود و این مهم در پروسه‌‌ی رابطه‌‌ی آلما و رینولدز به کرات در حال جا به جائی و جایگزینی است.

عشقی که با ورود آلما هم می‌تواند زندگی حرفه‌ای رینولدز را دچار اختلال و مخاطره کند و هم با وجود آن انگیزه و اهدافش قوی تر و مسلم تر شود.

این رابطه‌‌ی مرید و مرادی در شخصیت کلیدی سوم بین رینولدز و سیریل هم متبادر است که کیفیت ضعف و قوت آن به فراخور موقعیت هائی که برای هر دو بحران زاست جا به جا می‌شود. پس در اینجا در تحلیل فیلم Phantom Thread رشته‌‌ی خیال، با فیلمی متفاوت تر از سایر فیلم‌های اندرسون که بر پایه‌‌ی این مفهوم تماتیک شکل می‌گرفت طرف هستیم؛

روابطی مثلثی که دو قطب زن آن قدرت مضاعفی را ایجاد می‌کنند. آلما در این میان شخصیتی پویا و جهت دهنده است که همان طور که مهربان و آرام است می‌تواند نظرات مخالف خود را با رینولدز و سیریل صریحاً اعلام کند، در عین حال دست به انتقام بزند و همان طور آرام و موقر باقی بماند.

بیشتر بخوانید: تحلیل فیلم Big Fish ساخته تیم برتون ، در ستایش خیال پردازی و جدال بین حقیقت و خیال.

خصوصیت کلیدی او همان حاضر جوابی‌های گاه و بیگاه است و اینکه سعی دارد کلیشه‌های همیشگی زندگی روتین و نظام بند قلمروی مصنوعی وودکاک را در هم بشکند و از آن محیطی طبیعی و قابل تحمل بسازد و تنها برگ برنده‌ای که در دست دارد، عشقی است که رینولدز را به او پیوند می‌دهد؛

عشقی که مهر مادر از دست رفته‌اش را در او زنده می‌کند و آلما را با مفهوم مادر پیوند می‌دهد. رفته رفته رفتارهای ساختار شکنانه‌‌ی آلما در سیریل هم نفوذ می‌کند. سیریل (لسلی منویل)، شخصیتی که همیشه سعی دارد محیط خانه را تبدیل به مکانی آرام برای کار رینولد کند و او را از آسیب‌های احتمالی حفظ کند

(از جمله بهانه گیری‌های معشوقه‌های قبلی که مانع روند فکری-ذهنی رینولدز می‌شود یا سر و صداهائی که آلما سر میز صبحانه به راه می‌اندازد)، حالا در سایه‌‌ی قدرت و رفتار مطمئن آلما، شهامت می‌یابد تا مخالفت‌های خود را در مقابل رینولدز ابراز کند و او را از قالب شخصیت تثبیت شده‌‌ی خداگونه‌‌ی پدرسالارِ بدون اشتباه و گناه بیرون آورد.

بیشتر بخوانید: فیلم Ghost Dog: The Way of the Samurai اثر جیم جارموش

نمونه‌‌ی روشن آن در فیلم Phantom Thread ، سر میز (صبحانه) اتفاق می‌افتد که تبدیل به موتیفی برای نشان دادن اعتراض در مقابل قدرت برتر می‌شود: سیریل با لبخندی به آلما در حالی که چای می‌نوشد، افتتاحیه‌‌ی صحبت جنجالی خود را زمینه چینی می‌کند.

در ادامه از دعوت باربارا رُز (مالک خانه‌‌ی مجللی که رینولدز در آن ساکن است) به جشن عروسی‌اش می‌گوید و رینولدز را ترغیب می‌کند تا در جشن شرکت کند که با مخالفت او مواجه می‌شود که چنین بحثی را در شروع روز کاری پوچ و اعصاب تباه کن می‌داند. حالا با سیمای مصمم سیریل طرف هستیم که با چشمانی باز و خطوط چهره‌ای قوی و مطمئن جملات کلیدی بعدی را مثل تیرهایی پایانی شلیک می‌کند:

– بهتره یکم آبروداری کنی… باربارا رُز داره پول اینجارو میده…

هجو شدن واقعه‌ای که در ذات خود هجوآمیز است و با صبحانه خوردن بی سر و صدای آلما تبدیل به درونمایه‌ای کمدی می‌شود، از نکات تأمل برانگیز در فیلم Phantom Thread است.

یا در صحنه‌ای که سیریل از رفتار نامناسب رینولدز با آلما انتقاد می‌کند و از او می‌خواهد از آلما یک شبح مثل باقی معشوقه هایش نسازد و او را بی دلیل منتظر نگذارد و از علاقه‌اش به آلما می‌گوید، مفهوم مقابله با قدرت پدرسالارانه پررنگ تر می‌شود.

بیشتر بخوانید: فیلم Nocturnal Animals حیوانات شبگرد اثر تام فورد

به نظر می‌رسد، عنوان فیلم رشته‌‌ی خیال هم به زنان شبح واری اشاره دارد که در جریان ارتباط با رینولدز ساخته می‌شوند. از طرفی رینولدز مثل اغلب شخصیت‌های اندرسون شخصیتی منزوی، تنها و فردگراست که زندگی‌اش در کار به معنای WORK (فعالیتی که وجه توسعه آمیز و اجتماعی به خود می‌گیرد) خلاصه می‌شود؛

کسی که همواره از ازدواج و تقبل مسئولیتی هدفدار دوری کرده و از آن گریزان است و آن قدر به قدرت فردی خود مطمئن است که ترجیحی برای بیرون آمدن از وضعیت فعلیش ندارد.

بیشتر بخوانید: فیلم Barton Fink بارتن فینک اثر برادران کوئن

او تنها یک بار به آلما تکیه می‌کند و او را از سر ضعف به خود راه می‌دهد، آن هم وقتی است که برای اولین بار بر اثر فشار کار بیمار می‌شود و آلما که وظیفه‌‌ی نگهداری از او را به عهده می‌گیرد، با هوشمندی در میابد تنها در این صورت است که می‌تواند رینولدز را به خود وابسته کند.

در ادامه بعد از سکانسی که مشاجره‌‌ی شدیدی بین رینولدز و آلما در می‌گیرد، اولین گره افکنی جدی فیلم اتفاق می‌افتد و آن مسموم کردن غذای رینولدز با استفاده از قارچ‌های سمیِ آلما است. یک رفتار از پیش تعیین نشده که با تعلیق همراه است و شخصیت پیچیده‌‌ی آلما را آشکار می‌کند که سیمائی مخوف اما قدرتمند از او می‌سازد.

شخصیت مثبتی که در نگاه مخاطب در ثانیه‌ای تبدیل به شخصیت منفی سمپاتی می‌شود. پی تی اندرسون در اینجا از آلما شخصیت شروری می‌آفریند که با هنجارمند کردن گناه او، همدلی مخاطب را بر می‌انگیزد.

در فیلم Phantom Thread باید اشاره کرد، رینولدزِ پراگماتیست که هیچ کس و هیچ چیز نباید مانع راه و هدف او شود، در زمان هائی که به آلما نیازمند است رفتاری عاشقانه و گرم را در پیش می‌گیرد و زمان هائی که نیازمند نیست، آلما را از خود می‌راند؛

وضعیتی که آلما در آن احساس احمق بودن و بی مصرف بودن می‌کند. پس حالا مجاز است که جواب رفتار توهین آمیز رینولدز را با سوپ سمی جادوییش پاسخ دهد که باز هم مثل ماهیت عشق کارکردی دو سویه دارد: مرگ آور و زندگی بخش.

بیشتر بخوانید: فیلم Panic Room اثر دیوید فینچر؛ اتاق مرگ با احترام به فارست ویتاکر

در واقع وضعیتی در رفتار آلما به وجود می‌آید که Allegiance نام می‌گیرد. ترفندی که فیلمنامه نویس و کارگردان به کار می‌گیرند تا در آن مخاطب برای هم سو شدن با شخصیت شرور او را به مثابه شخصیتی اخلاقی یا رستگار شده باور کند.

بیماری سختی که گریبان رینولدز را بر اثر خوردن سوپ سمی می‌گیرد، با حمایت‌ها و مراقبت‌های دلسوزانه‌‌ی آلما همراه می‌شود تا از این رهگذر دلبستگی رینولدز به آلما بیشتر شود و به ازدواج بیانجامد تا یکی از کلیدی ترین مفاهیم تماتیک آثار اندرسن، خانواده بر پایه‌‌ی نظامی پدرسالارانه در آن بسترسازی شود.

برای نگاهی بهتر به فیلم Phantom Thread باید گفت در بیشتر آثار قبلی اندرسون یا با خانواده هائی ناقص و از هم پاشیده رو به رو هستیم که به محال بودن رابطه‌‌ی عاطفی بین زن و مرد می‌پرداخت یا از طریق غیبتش این مفهوم را به حاشیه می‌برد.

در حالی که در این فیلم با مفهومی کاملاً متضاد با آثار پیشین مواجهیم. خانواده‌ای سه نفره که پس از کشمکش‌ها و اضطراب‌های فراوان بر پایه‌‌ی عشقی راستین شکل می‌گیرد و دیدگاه تاریک اندرسون را اندکی تعدیل می‌کند و مفهوم تغییر را در دیالوگ کلیدی رینولدز در سکانس درخواست ازدواج از آلما با مفهوم عشق مترادف می‌کند:

– خانه‌ای که تغییر نمی‌کنه، یک خانه‌‌ی مرده است.

بیشتر بخوانید: فیلم Before Sunrise کاری از ریچارد استوارت لینکلیتر، روایت عقلانی یک ماجرای عاشقانه

در ادامه‌‌ی بررسی فیلم Phantom Thread پس از ازدواج، چالش‌ها و تضادهای شخصیتی رینولدز درون گرا و آلمای برون گرا شدت پیدا می‌کند تا بار دیگر رابطه‌‌ی مرید و مرادی آدم‌های قصه دچار چرخش شود و رینولدز به اشتباه خود مبنی بر ازدواجش با آلما نزد سیریل اعتراف کند: حالا سیریل قدرت برتر است که می‌تواند مثل همیشه رینولدز بی ثبات را به ثباتی پایدار برساند که با عدم توجه سیریل مواجه می‌شود.

این رفتار خیانت کارانه‌‌ی رینولدز که از دید آلما پنهان نمی‌ماند منجر به تلافی دهشتناک دوباره‌‌ی او با قارچ‌های سمی می‌شود. سکانس درخشانی که آلما در آن به آماده کردن قارچ‌ها همراه است و رینولدز به شکل ضمنی پی به راز مخوف او برده است، تبدیل به یکی از قوی ترین سکانس‌های عاشقانه می‌شود که با بازی درخشان دنیل دی لوئیس، همراه است و یکی از بن مایه‌های کلیدی اندرسن یعنی جنایت و اعتراف را با خود یدک می‌کشد.

در فیلم Phantom Thread با مفهوم اعتراف که یکی از مفاهیم ژانر ملودرام است و از تئاتر گرفته شده است که بیشتر با آثار یوجین اونیل و تنسی ویلیامز شناخته می‌شود، مواجهیم.

اعترافی که توأم با رنج است و کارکرد آن رهائی از رنج و آشتی طرفین است. جنایتی که آلما به شکلی غیرمستقیم در فیلم به آن اعتراف می‌کند تا نشان دهد مثل همیشه او قدرت برتر است. قدرتی که در لایه‌های فولادین صداقت و ایمانی کودکانه رخنه کرده است با دیالوگ‌های صمیمی همراه می‌شود که می‌تواند همچون خدا مرگ و زندگی معشوق را رقم بزند:

– ازت می‌خوام روی کمرت دراز بکشی. بی دفاع و مهربان با آغوشی باز و فقط من باشم که کمکت کنم و بعد ازت می‌خوام که دوباره قوی باشی. تو قرار نیست بمیری، باید یکم آرامش پیدا کنی.

بیشتر بخوانید: فیلم The Tree of Life درخت زندگی ساخته‌ی ترنس مالیک

از دیگر نکات بارز فیلم Phantom Thread طراحی دقیق و هنرمندانه‌‌ی نورپردازی در فیلم است. صحنه هائی که با استفاده از نور طبیعی روز، نور شمع و نورهای پرکنتراست شعله‌های آتش همراه است که در نورپردازی پرتره‌های شخصیت‌ها همچون تابلوهائی نقاشی عمل می‌کند و به تاباندن نور از سمت‌های مختلف بر آنان می‌پردازد که با فیلمبرداری رنگ گرا colourist همراه است.

چهره‌‌ی معصومانه‌‌ی آلما در اغلب صحنه‌ها در وضعیتی نورپردازی می‌شود که در نیمه‌ای تاریک و در نیمه‌ای روشن قرار می‌گیرد که کلیدی در شخصیت پردازی وی ایجاد می‌کند. آلما هر وقت بر سر موضوعی با خود درگیر است یا از ابراز درونیاتش مطمئن نیست با چنین نورپردازی‌ای مواجه می‌شود.

مثل صحنه‌هائی که بر سر رابطه‌‌ی رینولدز و پرنسس با خود و رینولدز درگیر است یا صحنه‌ای که برای سوپرایز کردن رینولدز و مطرح کردن آن با سیریل وارد بحث می‌شود.

بیشتر بخوانید: تحلیل فیلم Stranger than Fiction ، اگر زندگی‌مان یک داستان باشد…

در عوض در صحنه‌ای که لباس برند وودکاک را با پافشاری از باربارا رُز که مست و نیمه هوشیار روی تختش به خواب رفته پس می‌گیرد، با نوری درخشان و (high key) مواجهیم که چهره‌‌ی آلما را کاملاً در خود فرو می‌برد؛ صحنه‌ای که با شهامت ایمان خود را به رینولدز و کار او اثبات می‌کند.

لباس‌های طراحی شده‌‌ی زیبا نیز به مثابه‌‌ی تاش‌های رنگی هستند که گوئی با قلمو روی بوم گذاشته شده اند و استفاده از نور ویژه‌‌ی لباس (Colour Light) که در برخورد با رنگ لباس ها، این تاش‌ها و پاساژهای رنگی را برجسته می‌کند، پتانسیل‌های زیبائی شناسانه‌‌ی فرمیک فیلم را مشهود می‌کند.

المان راه پله از جمله موتیف‌های اثر گذاری است که در القای مفهوم قدرت بین شخصیت‌های مراد و مریدی و القای دیدگاه روابط پیچیده‌‌ی عاشقانه‌‌ی زن و مرد در فرم‌های اسپیرال و پیچ در پیچ متبادر می‌شود.

ارائه‌‌ی دیالوگ هائی که معنای معکوس یا معنائی غیرمستقیم در پوشش معنائی که فاقد معنای واضح خود هستند، متبادر می‌شود از جمله دستاوردهای تازه‌ای است که در فرم روائی-تماتیک اندرسن در فیلم Phantom Thread تجلی می‌کند. مثل صحنه‌ای که رینولدز در بستر بیماری از آلما می‌خواهد اضافه شدنش را به باقی کارگران تا چند لحظه‌‌ی دیگر اطلاع دهد؛ در حالی که در واقع می‌خواهد، آلما کنارش بماند و جایی نرود.

این روند تازه‌‌ی ایجاد ارتباط را آلما اولین بار در شبی که خواسته‌ای نمادین مبنی بر ارتباطی دیگر با رینولدز را دارد پایه گذاری می‌کند. نقد مفهوم سرمایه داری که در اغلب آثار اندرسون حضور دارد و منحصراً جوامع امریکائی را نشانه می‌رود، در فیلم Phantom Thread با انتخاب موقعیت مکانی دیگر، مفهوم جهان شمولی پیدا می‌کند.

سرمایه دارهای مثل خود رینولدز وودکاک و مشتریان که در مقابل آلما که از طبقه‌ای فرودست است قرار می‌گیرند اما در نهایت آلما تنها قدرت پایدار دیجتیک (Diegetic) روائی فیلمنامه است. در پایان با فیلمی انسانی مواجهیم که شعاری برآمده از یک مسیحیت انتزاعی را با خود یدک می‌کشد: تا زمانی که انسانیت وجود دارد، تنها نمود واقعی آن عشق است.

بیشتر بخوانید: فیلم The Truman Show نمایش ترومن