شعر حجم با یدالله رویایی ، از تو می آید راه، و چاه می شود و راه در انتها به چاه می افتد
اگر شاملو پرچمدار شعر سپید بوده است و نیما یوشیج شعر نو را ایجاد کرد یدالله رویایی و همقطاران وی نیز با شعر حجم شناخته می شوند. وی در سال ۱۳۴۸با صدور بیانیه حجم گرایی این جریان را در شعر معاصر فارسی ایجاد کرد و به عنوان یکی از سردمداران این شاخه از شعر معاصر حضوری برجسته داشته است.
شعر معاصر فارسی همواره در خود جریان هایی را به همراه داشته است. هر شاعری به فراخور امکانات زبانی خود، بانی جریانی در شعر گردید. شعر معاصر ایران پس از نیما، شاهد جریان های مختلفی بود. گرچه تمامی این جریان ها مورد اقبال و توجه قرار نگرفته اند اما در نقد و بررسی سبک هر شاعر، نمودار گزینش وی از آن جریان مشخص شده است. اگر شاملو پرچمدار شعر سپید بوده است و نیما یوشیج شعر نو را ایجاد کرد یدالله رویایی و همقطاران وی نیز با شعر حجم شناخته می شوند. وی در سال ۱۳۴۸با صدور بیانیه حجم گرایی این جریان را در شعر معاصر فارسی ایجاد کرد و به عنوان یکی از سردمداران این شاخه از شعر معاصر حضوری برجسته داشته است.
شعر حجم با یدالله رویایی
رویایی تمایلاتی مارکسیستی داشته است و جوانی اش به مبارزه در حزب توده ایران گذشت. سرانجام پس از کودتای بیست و هشتم مرداد یک هزار و سیصد و سی و دو در اسفند همان سال دستگیر و روانه زندان شد. پس از خروج از زندان نخستین شعرهای خود را در بیست و دو سالگی نوشت و در مجلات آن زمان با نام مستعار “رویا” منتشر کرد. باری سخن از عواملی باید گفت که ناگزیر انقلابی را در جامعه ادب ایران ایجاد کرد و شعر فارسی را نیز در بر گرفت. ادبا و شعرا در پی آشنایی با زبان فرانسوی بر آن شدند تا در دژ مستحکم شعر کلاسیک رخنه کرده و بنیانی نو در اندازند. جریان هایی همچون: شعر سپید، موج نو، حجم،موج ناب، تجسمی.
بیشتر بخوانید: تحلیل ویژگی های اشعار شمس لنگرودی با توجه به برخی نارسایی های زبانی در شعر
گونه پیچیده شعر حجم با آن زبان پر از تعقید و بیان عجیب و حرف های عجیب و غریب و نادرش در فضای شعر فارسی، ناگهان به ظهور رسید و دیگر شعر نبود بلکه مساله ای ریاضی بود که با واژگانش صحنه را به تسخیر می کشیدند. گویندگان این شعر با تعمدی هرچه تمام تر می کوشند کلام را به جانب ابهام و تعقید بکشند. شعر حجم در واقع شکل سازمان یافته موج نو بود که احمد رضا احمدی در سال یک هزار و سیصد و چهل و یک با کتاب “طرح” بنیانش را ریخت. جوانان زیادی به دنبال اینگونه شعر کشیده شدند. رویایی که به قول اسماعیل نوری اعلا از شاعران مشکل گوی موج نو بود بعدها بانی و مدافع و مفسر شعر حجم شد.
با این حال آنچه این قالب را از دیگر قوالب ممتاز می سازد عبارتند از: توجه به عناصر خیال و تصاویر ذهنی و گریز از هنجارهای نحوی زبان، پرداختن به زبان به عنوان اصل مهم و استفاده از زبان مبهم و پرهیز از معنا سازی و محتوا سازی.
در شعر اگر چه موسیقی جایگاه ویژه ای دارد اما یدالله رویایی معتقد است که شاعر باید چنان قدرت کلامی داشته باشد که وزن و قافیه برایش مطرح نباشد و به هنگام کاربرد، باید مطبوع و ملموس باشد و در هنگام نیاز قرار داده شوند.
موسیقی در شعر رویایی حد فاصل میان شعر سنتی و موسیقی گفتار شعر است. در خلال تمام اشعاری که به وزن سنتی سروده شده اند شعرهایی نیز هستند که کاملا بی وزن بوده و به زبان نثر نزدیک اند.
جدای از مباحث بلاغی و عناصر خیال و بهره بردن از آن ها که در آثار وی نیز مشهود بوده است جایگاه فرم و شکل زبان در شعر حجم برتر است تا جایگاه مخاطب و درک او از شعر. ابهام موجود در اشعار رویایی خصوصا در دفتر “لب ریخته ها” به مراتب آشکارتر است. رویایی این اشعار را وقتی سروده که در مفاهیم عرفانی غرق بوده است. رویایی درباره ابهام شعر خود می گوید: ابهامی که در شعر من وجود دارد از این جهت است که من همیشه جایی خالی در شعر و در قطعه ای که خوانده می شود برای مخاطب خود خالی می گذارم که خواننده هم در شعر من حرف بزند. در شعر حجم، برای شاعر همین بس که مخاطب درگیر فرم و شکل اثر شود. لذا پرهیز از معنا سازی و توجه اصلی شعر حجم به فرم از جمله مکانیزم هایی است که منتقدین باید بدان توجه داشته باشند. در کنار تمام این ها نداشتن رویکرد اجتماعی در شعر، فردگرایی، و ایجاد تصاویر سوررئالیستی و فاصله گرفتن از وقایع روز از مهم ترین ویژگی های شعر حجم است.
بیشتر بخوانید: سبک شناسی لایه ای شیوه ای نو در بررسی سبکی متون ادبی
شعرای حجم گرا به سبب توجه افراطی به زبان و شکل بیان، از عنصر محتوا و اندیشه غافل اند. در نتیجه شعر آن ها عمدتا از داشتن پیام های ژرف اجتماعی و فرهنگی کم بهره یا بی بهره است. و شعری نیست که پهنه های سیاسی و اجتماعی را در بر گیرد در واقع پیروان شعر حجم می خواستند اثر ادبی فارغ از ارجاع بیرونی باشد. گرچه اشعار نخستین رویایی خالی از فکر نبود. وی در رسیدن به شعر حجم، فکر را برای ارجاعات درونی شعر ارجح ندانسته است.
زبان پست مدرن شعر فارسی البته خود را به جایگاهی می رسانید. اما این مسیر دور که با جریان ها و شاخه های شعر نو همراه بود و سبب کاسته شدن از بسامد ویژگی های زبانی کهن در شعر کلاسیک فارسی بوده است.
همانگونه که رویایی با تاثیرپذیری از شاعران اروپایی مانند سن ژون پرس و پل والری نشان از وابستگی شاعر به زان شعر اروپایی چه از نظر فرم و چه محتوا دارد که در آن از شعر کلاسیک فاصله گرفته و در مسیر تکاملی خود به شعری مدرن با زبان غریب و مبهم می رسد.
از تو می آید راه/پیش از تو/ دعوت راه جنون می دهد از تو با تو/ با تو می آید وقت/ و وقت راه می شود و در تو راه می افتد/ وقتی که تو می افتی در وقت/وقتی که تو در تو می افتد/ و چاه می شود و راه در انتها به چاه می افتد…
