ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی، مروری بر تاریخچه‌ی نمایش کهن میر نوروزی
عید باستانی نوروز همواره مهم ترین آیین ایرانی است که با گذشت سال های زیاد و فراز و نشیب های بسیار، حوادث و ورود اسلام همچنان به قوت خود باقی مانده است. هر ایرانی هر ساله با مراسمی خاص و متنوع در عید نوروز و روزهای قبل از آن مواجه است که برگزاری این مراسم یکی از آداب ترک نشدنی به شمار می آید.
عید باستانی نوروز همواره مهم ترین آیین ایرانی است که با گذشت سال های زیاد و فراز و نشیب های بسیار، حوادث و ورود اسلام همچنان به قوت خود باقی مانده است. هر ایرانی هر ساله با مراسمی خاص و متنوع در عید نوروز و روزهای قبل از آن مواجه است که برگزاری این مراسم یکی از آداب ترک نشدنی به شمار می آید. نوروز تنها در ایران برگزار نمی شود بلکه در کشورهایی چون تاجیکستان و ترکمنستان نیز این عید باستانی هر ساله در نخستین روز بهار آغاز می شود. حال در اینجا به یکی از مراسمی که در نوروز برگزار می شود می پردازیم. این آیین که به گونه ای می توان آن را نوعی نمایش دانست، میر نوروزی نام دارد.
پیشینه ی این آیین از این قرار است که میر نوروزی حاکمی بوده که در ایام نوروز به جای حکمران واقعی، زمام امور را به دست گرفته و احکامی صادر می کرده که لازم الاجرا بوده اند. اما با سپری شدن نوروز طالع او نیز فرو می نشسته و باید به جایی گریخته یا پناهنده می شده و یا اینکه از عاقبتی تلخ استقبال می کرده است.
این آیین به قدری در تاریخ ایران باستان جا افتاده و مرسوم بوده است که در مکتوباتی چون دیوان حافظ و تاریخ جهان گشای جوینی نیز به آن اشاره شده است. پیشینه ی این آیین را می توان در تمدن های باستانی دیگر مانند تمدن مصر، بابل، آشور و روم نیز جستجو کرد. این مراسم در ایران نیز به شیوه های مختلف در مناطق مختلف کشور تا چند دهه ی پیش اجرا می شده است. اما گفتنی است با گذشت زمان این مراسم نیز مانند آیین های دیگر باستانی، تعدیل شده و هر چه بیشتر به نمایش نزدیک شده است.
این آیین پس از گذشت سال ها به این شکل در آمده که شخصی تنها برای سرگرمی و یا به عبارتی شوخی، برای چند روز سلطنت را به دست می گرفته و پس از پایان نوروز همه چیز به حالت عادی خود باز می گشته است. یکی از مناطقی که آیین میر نوروزی را هر ساله برپا می کرده اند، کردستان بوده است. در کردستان نام میرنوروزی را میرمیرین می دانند که این مراسم الهام گرفته از میرنوروزی بوده است.
میرمیرین اکنون در قسمت هایی از افغانستان برگزار می شود. در این مراسم تازه دامادی حکمرانی را بر عهده می گیرد تا جوان دیگری داماد شود. البته شایان ذکر است که این مراسم در کردستان در فصل پاییز برگزار می شده است. نقطه ی دیگری که این مراسم تا یک دهه ی پیش در آن برگزار می شد، بجنورد است که حتی اکنون در روستاهای اطراف آن این مراسم کمابیش برگزار می شود. نام مراسم الهام گرفته از میر نوروزی در بجنورد، خان خان است.
در آیین خان خان فردی لوده را به عنوان خان بر می گزیدند و شخصی را وزیر او می کردند و به مدت سیزده روز تمام حکومت بر شهر یکسره در اختیار او نهاده می شد. خان خان لباس هایی پرزرق و برق بر تن می کرد و با همراهان خود در شهر می گشت و احکامی عجیب صادر می کرد که بیشتر مایه ی خنده و سرگرمی مخاطبان خود قرار می گرفت.
حال دلایل بوجود آمدن این آیین نیز خالی از لطف نیست. یکی از دلایل اجرای این مراسم در عصر باستان، حفاظت از حاکم اصلی بوده است. به عبارتی میرنوروزی برای این انتخاب می شد که به جای حاکم و یا شاه قربانی شود، و شاه خود صورت زنده خدای باروری محسوب می شد و باور مردم این چنین بود که باید در انقضای هر سال حاکمی کشته شود تا به جهان زیرین برود. آنگاه در حالی که برکت و محصول برای زمین می آورد، در چهره ای تازه رستاخیز می کند و به طبیعت جان می بخشد. البته تحلیل های متفاوت و مختلفی درباره مراسم میر نوروزی وجود داشته و دارد و پژوهش هایی نیز همواره درباره ی آن صورت گرفته و می گیرد که هر کدام نتایجی قابل تامل به همراه دارند.
نوروز ۱۳۹۷
