سینمای ایران

بررسی تطبیقی فیلم ساحره به کارگردانی داوود میرباقری و داستان عروسک پشت پرده از صادق هدایت

فیلم ساحره ساخته ی داوود میرباقری، بر اساس داستان عروسک پشت پرده نوشته ی صادق هدایت است. ساحره فیلمی است به سال ۱۳۷۶. میرباقری فیلمسازی است که از سال ۱۳۵۹، فعالیتش را همزمان در تئاتر و تلویزیون شروع کرد و بعد وارد سینما شد. در این مطلب نگاهی متفاوت همراه با بررسی تطبیقی فیلم ساحره و داستان عروسک پشت پرده از آثار صادق هدایت خواهیم داشت، با نت نوشت همراه باشید.

بررسی تطبیقی فیلم ساحره و داستان عروسک پشت پرده

داستان فیلم ساحره درباره ی مردی است به نام بهرام، که در فرنگ تحصیل کرده و اکنون به خانه اش برگشته و همراه مادرش زندگی می کند. او پس از بازگشتش به ایران، تصمیم به ازدواج می گیرد و با شخص مورد علاقه اش که بازیگر تئاتر است، ازدواج می کند. بعد از ازدواج مرد سعی می کند ارتباطات همسرش را با دنیای بیرون از خانه قطع کند. در این بین، همسرش متوجه تغییر شرایط و غیرعادی بودن اوضاع می شود و می فهمد همسرش شخصیتی دوگانه دارد و همدم او عروسکی(مانکن) است در انباری. دختر تصمیم می گیرد خودش را به شکل عروسک در بیاورد و رو به روی شوهرش قرار گیرد. مرد که طبق عادت به انباری می رود تا با عروسک درد و دل کند، با دو موجود شبیه به هم رو به رو می شود. شباهت آن ها مرد را آزار می دهد و باعث می شود از سر خشم بر سر عروسک بکوبد و خرابش کند. در انتها مرد بر می گردد به آغوش خانواده و از نو شروع می کنند!

بیشتر بخوانید: نگاهی به حاجی آقا نوشته صادق هدایت ، که لیسک جهان شده‌ای…

و اما برسیم به عروسک پشت پرده، نوشته ی صادق هدایت که در مجموعه ی سایه روشن، در سال ۱۳۱۷ به چاپ رسید.

داستان عروسک پشت پرده، زندگی پسری است به نام مهرداد، که بسیار گوشه گیر و منزوی است و در سرگردانی به سر می برد. او در دوران تحصیلش در پاریس، از پشت ویترین دلباخته ی مجسمه ای (عروسکی ) می شود و آن را می خرد و حتی بعد از بازگشتش به وطن عروسک را با خود می آورد. پس از بازگشت، خانواده اش تدارک ازدواج او با دختر عمویش را می بینند ولی او امتناع می کند و یکی از دلایل این کار، علاقه ی شدید او به عروسک است که نمی تواند جایگزینی برایش داشته باشد. دختر عمویش که از علاقه ی عجیب مهرداد نسبت به عروسک پی می برد، تمام سعیش را می کند خود را به شکل عروسک در بیاورد. این شباهت تا جایی پیش می رود که مهرداد ِ روان نژند در فرار از واقعیت با شلیک گلوله عروسکش را می کشد، دریغ از آنکه عروسک جاندار، یعنی دختر عمویش را کشته است.

فیلم ساحره به ظاهر شباهت هایی با داستان اصلی دارد ولی در نشان دادن محتوا، اصول بحث دیگری را بیان می کند. در واقع داستان حول محور بهرام (کاراکتر اصلی) می گردد که به ظاهر گوشه گیر است و از دل جامعه ای سنتی بیرون آمده و نمی تواند افکار و عقایدش را با دنیای نو تطبیق دهد. این تضاد در همه جای زندگی و اساسن کاراکتر بهرام به خوبی دیده می شود. البته تضادی که اینجا مطرح است از سطحی ترین نوع ممکن است، به طور مثال، تقابل سنت و تجدد از منظر بهرام، تعصب او نسبت به کار کردن همسرش است! در نکته ی بعدی، در اینجا هم، کاراکتر اصلی فیلم ساحره همانند داستان، پس از بازگشت به ایران، عروسکی را با خود می آورد که تنها همدم اوست.

بیشتر بخوانید: مروری بر زندگی صادق هدایت 

مهم‌ترین نکته داستان عروسک پشت پرده اصلی رویارویی تجدد و سنت و فرم این رو در رویی است. در قصه ی هدایت، عروسک نمادی است از تجدد، که مهرداد او را از فرنگ می‌آورد به دنیایی سنتی و با عشق به او، در مقابل خانواده و سنت ها می ایستد. اما در فیلم ساحره، عروسک صرفا یک وسیله است برای درد دل های پسر، نه در ازدواج او ممانعت بوجود می آورد و نه باعث اختلاف او با خانواده اش می شود.

در فیلم ساحره پسر با تصمیم خودش دست به ازدواج می زند ولی در کتاب پسر جلوی خانواده می ایستد و ازدواج نمی کند. در فیلم پسر از مادرش می خواهد جریان عروسک را از همسرش مخفی نگه دارد ولی در داستان عروسک پشت پرده همه مخالف نگهداری عروسک اند.

در داستان هدایت، مهرداد یک سنت گریز است ولی در ساحره، بهرام فقط ظاهری روشنفکرانه دارد، ولی در اصل یک سنت گراست و این در رفتار و گفتارش هم مشهود است، به طور مثال وقتی کار کردن همسرش را زشت می داند و حرف مردم را مهم می داند.

بیشتر بخوانید: مروری بر چنگال نوشته صادق هدایت ، طبیعت علیه تربیت

در نگاهی کلی، ساحره صرفا یک اقتباس از ظاهر و قالب داستان هدایت است و اساسن با مضمون و محتوای عروسک پشت پرده فرق دارد. مسئله اصلی هدایت که تجدد و سنت است، مسئله اصلی میرباقری نیست. عروسک نمادی از دنیای نو نیست و فقط ابزاری است برای سولی لوگ های بهرام، برای پر کردن تنهایی هایش. عروسک نه تنها مقابل سنت نیست، بلکه در سازگاری با سنت است و در واقع تبدیل می شود به جنس بهرام و جنس جامعه ی بهرام. و در آخر هم گویا عنصری اضافی بوده که حذف آن باعث برگشتن صلح و صفا می شود. در نهایت می توان گفت فیلم ساحره ، برخلاف آثار دیگر این کارگردان خصوص “آدم برفی”، اثرگذار و موفق نبوده و به عنوان یک اثر اقتباسی، به واقع، یک بازآفرینی سطحی از منبع اصلی است.

بیشتر بخوانید: تحلیل داستان آبجی خانم اثر صادق هدایت 

ياسمن اسمعيل زادگان

من برای خودم، من برای دیگری، دیگری برای من "میخاییل باختین"

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا