تحلیل ویژگی های اشعار شمس لنگرودی با توجه به برخی نارسایی های زبانی در شعر
بررسی و تحلیل خطوط هنری و زبانی یک شاعر از جمله مهم ترین مواضع در نقد ادبی است. از آنجا که زبان یکی از عناصر مهم در شعر است، از منظر ملاحظات زبانی به بررسی برخی از نارسایی های زبانی و خطاهای نحوی در اشعار شمس لنگرودی می پردازیم.
اگر خطوط بررسی در باب شعر را به ویژگی های زبانی و هنری و فنی تقسیم نماییم با داوری در باب آن خطوط نام برده باید قادر باشیم تا عظمت و اوج یک شاعر و نیز انحطاط شاعری دیگر را به صورت علمی تعیین نماییم. بررسی و تحلیل خطوط هنری و زبانی یک شاعر از جمله مهمترین مواضع در نقد ادبی است. از آنجا که زبان یکی از عناصر مهم در شعر است، از منظر ملاحظات زبانی به بررسی برخی از نارسایی های زبانی و خطاهای نحوی در اشعار شمس لنگرودی می پردازیم. همانگونه که در تاریخ و تحولات شعر پارسی دیده می شود خواه ناخواه شاعران معاصر در گریز از سنت های غنی و قوی شعر پیشینیان بوده و اسلوب های شعر در نزد ایشان به شیوه ای متفاوت از شعرای کلاسیک دریافت شده است. برای اینگونه بررسی ها با توجه به یک نمودار خاص می توانیم مرزهای اصلی و خصایص تکنیکی یک شاعر را ترسیم کرده و عظمت و اوج و یا انحطاط و فرود آن ها را ارزیابی نماییم.
تحلیل ویژگی های اشعار شمس لنگرودی
اگر شاعر را در نقطه مرکزی این نمودار قرار دهیم زیبایی های هنری و پشتوانه فرهنگی، گستردگی در جامعه و زمینه انسانی و بشری عواطف پیرامون این شاعر قرار گرفته و قلمروهای شعری آن شاعر را به لحاظ ویژگی های مختلفی عرضه می نماید. با توجه به این خصایص می توانیم شاعری را به تک بعدی یا دو بعدی یا سه بعدی یا چهار بعدی و حتی هیچ بعدی تقسیم کرد. در این بین با توجه به شناخت ابعاد آن شاعر اینگونه نیست که مثلا در آن خصیصه تمام و کمال بوده و توفیق کامل نصیب ایشان گردیده است. مثلا وقتی گفته می شود که قاآنی یک بعدی هستند اینگونه نیست که در آن یک بعد توفیق کامل، نصیب ایشان شده و شاید همین یک بعدشان هم بسیار کم و محدود است.
بیشتر بخوانید: سبک شناسی لایه ای شیوه ای نو در بررسی سبکی متون ادبی
بدین ترتیب شعر معاصر از آنجا که شاهد جریان های مختلف و به ظهور رسیدن زبان های جدید و برجسته بود لذا روش های گوناگون جریان ساز مطرح در شعر معاصر دارای لغزش ها ضعف های زبانی و ساختاری نیز بوده اند و ناهنجاری های زبان و سرپیچی های نحوی نه تنها خلاقیت معرفی نمی شوند بلکه به قول دکتر شفیعی کدکنی”حاصل ذهن بیکار قرون وسطاس” در این مجال به داوری نقاط ضعف شاعر در حوزه زبان با استناد به دفاتر اشعار شمس لنگرودی می توان گونه ای خاص از نقد را رقم زد و اگر بخواهیم خطوط هنری و زبانی یک شاعر را مورد ارزیابی قرار دهیم به زبان، شکل، آهنگ و تخیل باید توجه داشت.
در ارزیابی زبان شاعر به لحاظ واژگان اینکه حوزه کاربرد لغات یک شاعر چه مقدار وسعت دارد می تواند خصیصه ای باشد مبنی بر اینکه به شناخت زبانی رسیم. زبان از نظر واژگان یعنی لغات و لغات یعنی مفردات و ترکیبات. بی شک یک شاعر اندک مایه مجموعه واژگانش بسیار کم و برعکس شاعری به دلیل غنای فرهنگی خود با پشتوانه وسیع از واژگان برخوردار است که همین امر مجموعه اش را پربار می سازد. گونه زبانی مورد استفاده در اشعار شمس لنگرودی ساده و در برخی موارد عامیانه بوده است. خودش نیز به صراحت اعلام کرده که پس از کتاب “قصیده لبخند چاک چاک” توانست از تحت تاثیر بودن دیگران فاصله بگیرد و به زبان محاوره نزدیک شود.
بیشتر بخوانید: شعر حجم با یدالله رویایی ، از تو می آید راه، و چاه می شود و راه در انتها به چاه می افتد
این سادگی زبان گرچه در برخی از موارد بسیار ارزنده است اما از رنگ باختگی و صلابت و زبان فاخر و پشتوانه فرهنگی حکایت دارد و دلیل این امر شاید این گونه توجیه شود که چون توجه شاعر به مشکلات جهان و فقر و گرفتاری های آدمیان بوده از همان زبان بهره گرفته است.
توجه به این مورد که زبان شاعر را با دو نظریه تعریف کرده اند که زبان روز باید زبان شعر باشد و عده ای هم معتقد بودند که زبان روز هرگز نمی تواند تبدیل به زبان شعر شود. لذا این خصیصه در بیشتر اشعار شمس لنگرودی برای برقراری حس همدلی با شاعر به درنگ و تامل برای کشف روابط زیبایی شناسی نیاز ندارد.
در استفاده از زبان عامیانه به حدی پیش رفته که حتی در استفاده از تلمیحات موفق عمل نکرده چرا که با به طنز گرفتن آن ها گویی در پی رد و انکار مفاخر گذشته بوده است.
” دیر آمدی موسی دوره اعجازها گذشته عصایت را به چارلی چاپلین هدیه کن تا کمی بخندیم”
یکی دیگر از شاخصه ها توجه به زبان آرکائیک و باستانی است که می تواند از ویژگی های زبان ادبی به شمار آید اما در زبان وی بسیار سطحی و اندک مایه بوده است.
دیگر موارد اینکه استفاده از کلمات بیگانه می تواند زبان شعر را به سوی لغزش بکشاند. وی در مواردی از لغات فرنگی _عربی نیز استفاده کرده است بدون آنکه به لحاظ عاطفی و تخیل بدان نیاز باشد. لذا استعمال نا به جا از برخی لغات بیگانه نه تنها شعر شاعر را از ارج می اندازد بلکه از مشتی کلمات بیگانه سرشار می سازد .
گورخرانی متولد می شوند با کارت الکترال
در این گونه بررسی ها خطاهایی هستند که از نظر معنا و مفهوم منافات دارند. شاعر نسبت به معنای قرار دادی کلمات بی اعتنا است و آن ها را در مفهومی نامتعارف بکار می برد.
در جایی واژه “اندرونه” را به معنی کیسه بکار برده در صورتی که از معنای اصلی خود که “دالان” بوده است بیگانه است.
مگر که اندورنه جنگاوران را از نان پر کنم
یکی دیگر از معیارهایی که در بررسی نقاط قوت و ضعف شاعر مد نظر بوده “ترکیب سازی” است. اگر امکانات لغوی شاعر محدود باشد طبیعتا از چنین پدیده ای بی بهره خواهد بود. در میان قدما نظامی و خاقانی ترکیباتی را بوجود آورده اند که حتی پس از اشعار شمس لنگرودی نیز دیگر شعرا از آن ترکیبات در اشعار خود استفاده کرده اند. شمس لنگرودی از نظر ساخت مفردات ضعیف عمل کرده است.
دیگر شاخصه بررسی نحو جملات شاعر در شعر وی است این امکان وجود دارد که با توجه به عناصر بلاغی بتوان یک جمله را از صلابت عادی خارج نمود و متناسب با وزن به شعری آهنگین بدل کرد . اشعار شمس لنگرودی به دلیل استفاده از زبان عامیانه و ساده روزمره در محور همنشینی کمتر دست به تصرف زده و با عدم توسل جستن به محور جانشینی در کلام این رنگ را در اشعار خود بی رنگ ساخته است.
