فیلم مرد سوم The Third Man ساخته کارول رید؛ از دوستی تا انتخاب

فیلم مرد سوم The Third Man به کارگردانی کارول رید Carol Reed و نویسندگی گراهام گرین و با نقش آفرینی بازیگرانی چون اورسن ولز جوزف کاتن و آلیدا والی، فیلمی متعلق به دوران شکوهمند سینماست. محصول ۱۹۴۹ سینمای آمریکا و انگلستان که تماما در وین اتریش سپری میشود و نگاهی ریز به مسائلی از جنس پس از جنگ دارد. عنصری که فیلم مرد سوم The Third Man را تا شاهکار دوران پیش میبرد، ساختاری است شگرف از هماهنگیهای مقدسوار میان اضلاع بدنه فیلم. تقدسی که سالهای بعد از میان سینما رخت بست. در ادامه با نقد و تحلیل فیلم مرد سوم The Third Man با نت نوشت همراه باشید.
فیلم مرد سوم The Third Man ساخته کارول رید
داستان فیلم میان دو حادثه شروع و پایان میپذیرد. جایی که هالی مارتیز Joseph Cotten نویسندهای آمریکایی است که اوضاع مناسبی ندارد به دعوت دوستش وارد وین میشود. اما متوجه میشود که او به تازگی از دنیا رفته است. به همین منظور سریعا به خاک سپاری دوستش هری لایم Orson Welles میرود.
در آنجا با یک افسر پلیس و دو دوست دیگر هری و معشوقهاش دیدار کوتاه میکند بدون اینکه اطلاعی از اوضاع پیرامونی داشته باشد. پس از صحبت با پلیس و خدمتکار خانه هری، هالی دچار شَکی میشود که دوستش به مرگی عادی نمرده بلکه کشته شده است و این آغازی است بر تحول پرونده و شخصیت هالی در طول فیلم.
نکتهای که در فیلم مرد سوم The Third Man حائز اهمیت است، ابتدا فیلمنامه دقیق و منسجم گراهام گرین Graham Greene است. ساختاری منظم در شخصیت پردازی کاراکترها و همچنین مکان به عنوان عنصری مهم . ویَن شهری پسا جنگ که دائما در تردید و شک به سر میبرد. حتی کوچهها و فضلابهایش.
همچنین هماهنگی کارگردان با فیلمنامه نیز ستودنی است و به خصوص فیلم برداری شگفت انگیز رابرت کراسکر. با وجود این که عدهای فیلم را در ژانر نوآر دسته بندی کردهاند، فیلم برداری کراسکر نیم نگاهی به دوران اکسپرسیونیست میان دو جنگ جهانی سینمای آلمان نیز دارد. سایههایی که مدام از پس و پیش افراد در خیابان ظاهر میشود و قاب بندیهایی که گاها موازنه خود را از دست میدهند و تأثیر به سزایی در حس تردید، دو دلی و اضطراب در دل مخاطب دارند. مفاهیمی که به مدد فیلم نامه و کارگردانی سطح بالا کاملا درک پذیر است.
بیشتر بخوانید: فیلم Persona ساختهی اینگمار برگمان؛ دو چهرهی یک زن

بیشتر بخوانید: فیلم Nosferatu نوسفراتو اثر فردریش ویلهلم مورنائو؛ اولین فیلم ترسناک تاریخ سینما
فیلم مرد سوم The Third Man از جنبه محتوایی نیز قابل تأمل و بررسی است. پس از آن که هالی با بررسیهای فراوان به این نتیجه میرسد که دوستش کشته شده، تلاش خود را برای پیدا کردن مرد سومی که به روایت یکی از شاهدان در صحنه وجود داشته است دو چندان میکند. سر نخهایی که او را به جایی میرساند که میفهمد دوستش هری در توزیع پنسلینهای رقیق شده در بازار نقش اصلی بر عهده داشته است و به نوعی دستش به خون دیگر افراد آلوده است.
این جا هالی مدام میان تردید و انتخاب طی مسیر میکند. بین دوست صمیمیشاش یا دانستن حقیقت. پس از آنجا هالی یقین پیدا میکند هری زنده است و مخفی شده، تصمیم میگیرد تا با وی به هر نحوی که شده ملاقات داشته باشد که این پیگیری منجر به سکانس تاریخی و شاهکار داخل چرخ و فلک میشود.
جایی که هری از نوع نگاهش به دنیا و نوع مواجه شدن با پدیدهای دست مال شده به نام وجدان سخن میگویید . مسئلهای که یک تقابل دوقطبی خیر و شر را در تمام فیلم به نمایش میگذارد. هالی اما به دفعات میان رو برگرداندن و رفتن از وین تا همکاری با پلیس برای تحویل دادن صمیمی ترین دوستش در میماند. دفعاتی که حتی معشوقه هری که حالا هالی به او علاقه مند شده نیز در راه درست هالی را تنها میگذارد.
“در ایتالیا زمان حکومت بورجیاها سی سال ترور و خشونت و قتل و وحشت بود که از دل آن میکلآنژ و داوینچی و رنسانس متولد شد. در سوییس که عشق برادرانه شان شهره بود حاصل ۵۰۰ سال دموکراسیشون چی بود؟ ساعت زنگدار.”
بیشتر بخوانید: فیلم Metropolis ساختهی فریتز لانگ؛ سیاست دور و نزدیک

بیشتر بخوانید: نقد فیلم The Wild Pear Tree ساختهی نوری بیلگه جیلان؛ گلابی آن هم از نوع وحشی
تمام فیلم مرد سوم میان دو رخداد روایت میشود. مراسم خاکسپاری هری که جسد جعلیاش در حال دفن است و سکانس پایانی که این بار خود هری در خاک دفن میشود. دو سکانس مشابهی که اولی یک آدم ضعیف به آن ورود میکند دومی قهرمانی است ترد شده. در ایتدا آنا Alida Valli به هالی نگاهی نمیکند چون او را نمیشناسد و دلش در گرو معشوق از دست رفتهاش است.
در سکانس پایانی آنا از هالی رو بر میگرداند به سبب کار درستی که او انجام داده. یعنی تحویل و مرگ هری. اما هالی در میان کشمکش ذاتش در باب قربانی کردن یک نفر به جای از بین رفتن انسانهایی متعدد، انسان بودن را انتخاب میکند. در ویَنی که فاضلابهایش مخفیگاه تبهکاران است و مناطقش به قلمروهایی نژادی تبدیل شده و در بحبحه سقوط انسانِ پسا جنگ، هالی قهرمانی بی نشان بدل میشود که با وجود تن دادن به انزوایش که حالا رنگی ابدی میگیرد، هنوز به ارزشهایی پایبند است.
فیلم مرد سوم The Third Man از آن دست فیلمهای جریان سازی است که هم به ذات سینما پایبند اند و هم تبدیل به مانیفستی اجتماعی میشود. با اینکه با یک فیلم کاراگاهی محض طرف نیستیم، اما هالی کاراکتری میشود که همچون یک کاراگاه از طریق دوستش به خودش نفود میکند تا بلکه عشقی بیابد. در نهایت سه رأسِ اورسن ولز، کارول رید و گراهام گرید اثری خلق میکنند که رنگ و بویی تازگی دارد چه در صدا و چه در تصویر. بیشتر به مفهومی میماند که از کالبدش بیرون میزند و عیان میشود.
بیشتر بخوانید: فیلم The Cabinet of Dr. Caligari ساختهی رابرت وینه؛ شکوه سینما در به تصویر کشیدن خطر
