فیلم The Wild Pear Tree ساخته‌ی نوری بیلگه جیلان؛ گلابی آن هم از نوع وحشی

سینان که از دانشگاه به روستای خود بازگشته، چندان از وضعیت زندگی‌اش راضی نیست و به دنبال چاپ دست نوشته‌هایش تحت عنوان کتابی به نام درخت گلابی وحشی است، دست نوشته‌هایی که شرح حالی از زندگی او و مواجه‌اش با فراز و فرودهای روزگار است. آنچه خواندید خلاصه‌‌ی کوتاهی از فیلم درخت کلابی وحشی (با نام اصلی Ahlat Agaci) آخرین ساخته‌‌ی نوری بیلگه جیلان Nuri Bilge Ceylan کارگردان پر آوازه‌‌ی ترک و نماینده‌‌ی این کشور در بخش بهترین فیلم خارجی‌ زبان نود و یکمین دوره‌‌ی آکادمی اسکار است. در ادامه با نقد و تحلیل فیلم The Wild Pear Tree درخت گلابی وحشی با نت نوشت همراه باشید.

فیلم The Wild Pear Tree درخت گلابی وحشی

قبل از آن که بررسی و تحلیل فیلم The Wild Pear Tree را آغاز کنیم به مرور مختصری بر زندگی این کارگردان می‌پردازیم. نوری بیلگه جیلان Nuri Bilge Ceylan در ۲۶ ژانویه ۱۹۵۹ در استانبول ترکیه بدنیا آمد. او زندگی هنری خود را با عکاسی آغاز کرد و پس از دریافت مدرک لیسانس مهندسی برق از دانشگاه بغازیچی، به دانشگاه هنرهای زیبای معمار سنان رفت و به مدت دو سال در رشته‌‌ی سینما تحصیل کرد.

بیشتر بخوانید: فیلم مرد سوم The Third Man ساخته کارول رید؛ از دوستی تا انتخاب

او عکس‌هایی را که بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۹ گرفته بود «عکس‌های اولیه» عکس‌های دوره‌‌ی دوم خود ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۹ را «سینما اسکوپ ترکی» و دوره‌‌ی سوم ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ را «برای پدرم» نام‌گذاری کرد، مکان‌های عکاسی‌اش بعدها لوکیشن‌های زیادی از فیلم‌هایش را شکل داد. بدین ترتیب سینمای او از دل عکس هایش زاده شد. در فیلم The Wild Pear Tree به لحاظ ثبت تصاویر و قاب‌های شگفت‌انگیز، دوربین و نماهای ثابت نیز همان الگوهای همیشگی جیلان دیده می‌شود با این تفاوت که نسبت به دیگر فیلم هایش، بومی تر است. تصاویری خارق العاده که بی شباهت به سینمای عالیجناب عباس کیارستمی نیست.

نقد و بررسی فیلم The Wild Pear Tree را این چنین آغاز می‌کنیم که بنا به سنت همیشگی‌ جیلان، این بار هم علاوه بر کارگردانی، نگارش فیلمنامه و تهیه‌کنندگی فیلمش را شخصاَ بر عهده داشته است. فیلم داستان جوان نویسنده‌‌ی ترکیه‌ای ست که در شهر چاناکاله در رشته‌‌ی معلمی فارغ التحصیل شده و حالا می‌خواهد به شهر زادگاهش برگردد.

کمی کنار خانواده‌اش باشد، به آینده‌‌ی شغلی‌اش و به رویاهایی که در سر دارد، فکر کند. ادریس پدر سینان معلم است، اما در مدت نبود او غرق در قمار شده و تمام دارایی‌هایش را باخته که این مسئله این مساله باعث به وجود آمدن وضعیت بحرانی در منزل آن‌ها نیز شده است به حدی که پدر توانایی پرداخت قبض برق را هم ندارد. سینان از همان بدو ورودش درگیر مشکلات ناشی از اشتباهات پدرش می‌شود، از طرفی به اندازه‌‌ی کافی درگیر مشکلات چاپ کتاب و ساختن آینده‌ای برای خود نیز است.

بیشتر بخوانید: فیلم Persona ساخته‌ی اینگمار برگمان؛ دو چهره‌ی یک زن

نقد فیلم The Wild Pear Tree را اینگونه ادامه می‌دهیم؛ شورش درونی سنان که بیرون می‌ریزد گویی نماینده‌‌ی نسلی ست که برای رویاهایش هر روز می‌جنگد و بی فایده است. جایی برای سنان در این جامعه نیست و تلاش هایش عبث و بیهوده است. نسلی که از همان ابتدا که درس می‌خواند فارغ التحصیل می‌شود جویای کار است و دغدغه‌های بیشماری دارد و دوست دارد برای رویاهایش بجنگد اما مدام احساس سرخوردگی و شکست دارد. ناامیدی نسل جوانی که به آینده‌ای امیدوار نیست.

ناامیدی از معنا اتفاقی ست که هر چه از عمر مدرنیته بیشتر می‌گذرد بیشتر خود را بروز می‌دهد و این خلاء معنایی حالا کم کم گریبان سنان را گرفته است و هر چه جلوتر می‌رود این احساس، نمو بیشتری برای مخاطب پیدا می‌کند. شاید ریتم آرام و روایت رمان گونه‌ی فیلم برای تماشاگر امروزی خسته کننده باشد اما نشانگر آن است که جیلان در پی نشان دادن رخوتی جانکاه است که به حق در این نوع روایت موفق ظاهر شده است.

بیشتر بخوانید: فیلم نور زمستانی Winter Light اثر اینگمار برگمان؛ خدای بزرگ کاش شادمانیم مرا ترک نکند…

در نقد فیلم The Wild Pear Tree باید بگویی که درخت گلابی وحشی مواجهه انسان با نوستالژی خاک وطن، عشق، سیاست، ادبیات، مذهب و در نهایت مواجهه با خود است. البته مواجهه‌ای که هر کدام با شکست رو به رو شده اند. پوستری از کافکا در صحنه‌ای از فیلم می‌تواند ادای احترام جیلان به ادبیات و یا رسیدن به نوعی ادبیات کافکایی در شخصیت سنان باشد. سکانس تاثیرگذار فیلم آنجایی است که سینان تکه‌ای از روزنامه‌ای که راجع به کتابش نوشته‌ای چاپ کرده را در کیف پدرش پیدا و شروع می‌کند به اشک ریختن. پدری که سنان با او اختلافات عقیدتی بسیار دارد.

در ادامه‌‌ی نقد فیلم The Wild Pear Tree درخت گلابی وحشی گزیده‌‌ی واکنش منتقدان چهار نشریه‌‌ی سینمایی معروف را در خصوص این فیلم بخوانید:

پیتر برادشاو منتقد فیلم گاردین به ساخته جدید جیلان امتیاز کامل پنج ستاره را داده است. برادشاو می‌نویسد فیلم کارگردان ترک، بی هیچ شتاب و عجله و با نقش‌آفرینی‌های مسحورکننده‌اش داستان نویسنده‌ای جوان را دنبال می‌کند که به زادگاهش باز می‌گردد تا با وقایعی تلخ و شیرین روبرو شود. به عقیده منتقد انگلیسی، «درخت گلابی وحشی» فیلمی «لطیف، انسانی و خوش ساخت» است و سبک بیلگه جیلان در فیلمسازی را بسیار درگیر کننده و متمایز توصیف کرده است.

بیشتر بخوانید: نقد فیلم Capernaum ساخته‌ی نادین لبکی؛ زندگی من، بی ارزش‌تر از یک کفش است.

برادشاو فیلم جدید فیلمساز ترکیه‌ای را با اثر قبلی‌اش «خواب زمستانی» مقایسه می‌کند و می‌نویسد «روح چخوف در جای جای فیلم او قابل ردیابی است». برادشاو می‌افزاید: «با این حال، سبک او تماما از آن خودش است و چخوفی نیست، بلکه جیلانی است.» منتقد نشریه انگلیسی در پایان ساخته جدید جیلان را یک اثر عمیقا رضایت‌بخش و هوشمندانه در فیلمسازی عنوان کرده است. برادشاو می‌نویسد: «ادریس بخشنده و دلسوز به پسرش میگوید که اغلب برای صبحانه گلابی وحشی نوش جان می‌کند و خیلی خوش‌طعم است. درست مثل این فیلم.»

دبورا یانگ منتقد و نویسنده باسابقه هالیوودریپورتر از برخورد نسل‌ها در فیلم جدید بیلگه جیلان نوشته است. به عقیده یانگ، ساخته جدید کارگردان ترکیه‌ای اثری کند و به طرز شگفت‌انگیزی پر دیالوگ است. او تجربه تماشای این فیلم را به خواندن رمانی طولانی تشبیه کرده که با موضوعاتی بنیادی از جمله فلسفه، مذهب، سیاست و معماهای اخلاقی گره خورده است. یانگ می‌نویسد سکانس‌های پایانی فیلم ارزش انتظار کشیدن را دارند: «صحنه پایانی فیلم کشمکش میان نسل قدیم و جدید را به دو صورت حل و فصل می‌کند، خوب یا بد، و تماشاگر می‌تواند انتخاب کند کدام پایان واقعی و کدام یک رویاست.» یانگ همچنین یادآور شده: «اگرچه این قصه شاعرانگی چندانی ندارد، اما به این معنا نیست که تصاویرش چشم‌نواز نیستند.»

بیشتر بخوانید: نقد فیلم Widows از استیو مک‌کوئین؛ بیوه‌های شیکاگوی خشن

دن فاینارو منتقد نشریه اسکرین دیلی ساخته جدید جیلان را نیازمند صبر دو چندان تماشاگر دانسته و از تصاویر زیبای فیلم تمجید کرده است. او می‌نویسد: «درخت گلابی وحشی» فیلمی بسیار طولانی است، برخی تصاویر آن به معنای واقعی فراموش‌نشدنی‌اند اما سر و کار داشتن با متنی مفصل و زیرنویسی که تک تک واژه‌هایش از اهمیت برخوردار است، باعث جا ماندن مخاطب از روند فیلم می‌شود. به عقیده او، متاسفانه این گزینه‌ای نیست که در اختیار تماشاگران سینما باشد.

جی وایسبرگ منتقد ورایتی عقیده دارد کارگردان مولف ترک این ‌بار تغییری اساسی در سبک فیلمسازی‌اش به نمایش گذاشته است. وایسبرگ در این مورد به تاکید جیلان بر استفاده از دیالوگ‌های طولانی‌تر اشاره کرده و فیلم The Wild Pear Tree را اثری استادانه و گامی رو به جلو در کارنامه این فیلمساز ترکیه‌ای دانسته است.

بیشتر بخوانید: فیلم Selma ساخته‌ی Ava DuVernay؛ تاریخی از تجاوز و تعرض