شاه، بی بی، سرباز نوشته‌ی ولادمیر ناباکوف

رمان شاه، بی بی، سرباز King, Queen, Knave نوشته‌ی ولادیمر ناباکوف Vladimir Nabokov یکی از کتاب‌های اولیه‌ این نویسنده‌‌‌ی پرآوازه است که در سال‌‌های جوانی آن را نوشته است و جزو کتاب‌ هایی ست که نسخه‌‌‌ی اولیه‌‌‌ی آن به زبان روسی یعنی زبان مادری‌‌اش نوشته‌ شده است. نام رمان شاه، بی بی، سرباز اشاره به بازی ورق دارد که این از سمتی می‌تواند استعاره‌ای از کل کتاب و سرنوشت کاراکتر‌ها باشد. اینکه تفاوتی نمی‌کند چقدر استراتژی و نقشه پشت حرکات و بازی باشد. هر اتفاقی هم بیفتد شاه از بی بی و سرباز بالاتر است.

شاه، بی بی، سرباز ؛ این جانور چموش، از همه‌ی رمان‌هایم بی‌خیال تر است

رمان شاه، بی بی، سرباز سه شخصیت محوری دارد. درایر مرد ثروتمند داستان که می‌تواند شاه داستان باشد. همسرش مارتا که مسلماً ملکه است و فرانتس یکی از اقوام درایر که او را عمو صدا می‌کند، سرباز ماجراست.

فرانتس برای یافتن کار به درایر مراجعه می‌کند و با همسرش مارتا آشنا می‌شود. درایر برای فرانتس شغلی دست‌ و پا می‌کند و با او درست مطابق یک فامیل نزدیک برخورد می‌کند. ولی دراین‌ بین یک رابطه‌ی پنهانی میان مارتا و فرانتس شکل می‌گیرد.

مسلماً بارها درباره‌ی خیانت زن جوان به شوهر پیر و ثروتمندش داستان‌هایی نوشته شده است. برجسته‌ترین آن‌ها شاید آناکارنینا و مادام بوواری باشد. اما در اینجا نگاه ناباکوف به مسئله کمی تفاوت دارد. در آناکارنینا تأکید نویسنده بر گرفتاری آنا در دامان عشق بود و در مادام بوورای بحث حالتی خیال‌پردازانه به خود می‌گیرد ولی قضایا در مارتا کمی متفاوت است.

بیشتر بخوانید: رمان چشم نوشته‌ی ولادیمیر ناباکوف، همگی پوچی و بی حوصلگی است!

آنا زنی اخلاق مدار توصیف شده است و از رسوایی عشقش ابایی ندارد چون معتقد است کار بدی نمی‌کند و تنها عاشق است. اما در مادام بوواری تلاش می‌کند این مسئله را پنهان کند او به خوبی از نادرستی عملش آگاه است. ولی مارتا حال و هوای خاص و ویژه‌ای دارد. او به فرانتس نگاه می‌کند و حس خاصی ندارد. از طرفی به خواهر و دوستانش فکر می‌کند و تعداد معشوقه‌هایی که دارند و حس می‌کند از آن‌ها عقب افتاده است.

او به خیانت به کاری که بالاخره باید انجام شود نگاه می‌کند. طمع‌کاری او به شکل واضحی مشخص است. او هرگز مانند آنا حاضر نیست برای فرانتس قید خوشی‌های زندگی‌اش را بزند. همانطور که در کتاب می‌خوانیم؛

زمانی در کافه‌ای فقیرنشین نشست و حالش از این مسئله به هم خورد و رفت. او هرگز در مخیله‌اش هم نمی‌تواند فقر را تحمل کند.

به نوعی مارتا به هیچ وجه شخصیت مثبت و یا حتی قابل همدردی‌ ندارد. فرانتس هم چنان علاقه‌مند به مارتا نیست. مارتا زیباست و شیک و مرتب با لطافتی زنانه. آنچه که فرانتس تا به حال در شهر محل زندگی‌اش با آن روبرو نبوده است.

او مجذوب همین چیزها می‌شود برای همین مسلماً او هم از مارتا انتظار ندارد که زندگی‌اش را رها کرده و با او فرار کند چون او مجذوب مارتا در همین زندگی شده است و خارج از این زندگی معلوم نیست که حتی بتواند او را تحمل کند.

درایر شخصیت به نسبت قابل‌تحمل‌تری دارد. او به فرانتس علاقه‌مند است و زنش را نیز دوست دارد. البته لازم به ذکر است که در گوشه و کنار خیانت‌های زیادی به همسرش کرده است و به هیچ وجه یک قدیس نیست ولی در مجموع انسان مهربانی است و با زیر دستانش به خوبی برخورد می‌کند.

Vladimir Nabokov در رمان شاه، بی بی، سرباز یکی در میان به سراغ شخصیت‌ها می‌رود و از نگاه آن شخصیت به روایت ماجرا می‌پردازد. به نوعی راوی ما با وجود برخورد سوم شخص با کاراکترها دانای کل نیست. او در هر بخش صرفاً آنچه که از دید آن شخص پیداست را تعریف می‌کند و نه چیزی بیشتر.

بیشتر بخوانید: تحلیل رمان خاطرات روسپیان سودازده من نوشته گابریل گارسیا مارکز 

ناباکوف زیبا شخصیت‌پردازی می‌کند. او تک به تک کاراکترها را به صفات مختلف آرزوها و گذشته‌ها می‌آراید و با تمسک به آن‌ها داستانش را پیش می‌برد. خودش درباره‌ی رمان شاه، بی بی، سرباز گفته است:

“این جانور چموش، از همه‌ی رمان‌هایم بی‌خیال تر است.“

بیشتر بخوانید: رمان خنده در تاریکی اثر ولادیمیر ناباکوف ؛ لذت‌های تجربه نشده

شخصیت‌های رمان شاه، بی بی، سرباز عیب و نقص‌های بیشماری دارند. ولی از آنجایی که راوی در هر بار به سراغ یک شخصیت می‌رود و درونیات او را می‌بیند این معایب گفته نمی‌شود. به نوعی شخصیت‌ها روحشان هم از این که چقدر کثیف و فاسد هستند خبر ندارد و خواننده هم با نگاه به منطق خودش متوجه می‌شود که چقدر رفتارهای مارتا خودخواهانه و خودبینانه و رفتارهای فرانتس از سر عقده و رفتارهای درایر از سر بلاهت است.

رمان شاه، بی بی، سرباز در آلمان می‌گذرد و جالب این است که ناباکوف در زمانی که این کتاب را نوشته بود نه به آلمان سفرکرده بود و نه فرد آلمانی‌ای می‌شناخت و نه دوستی داشت که به آلمان سفر کرده باشد و نه فیلم آلمانی‌ای دیده بود. تمام چیزی که او از آلمان می‌دانست نام چند خیابان بود و همان‌ها را در کتابش وارد کرد و با استفاده از آن‌ها این کتاب را نوشت.

رمان شاه، بی بی، سرباز King, Queen, Knave با وجود اینکه یکی از کارهای شاخص ناباکوف نمی‌باشد خواندنش خالی از لطف نیست. رضا رضایی این کتاب را در سال ۱۳۹۵به فارسی ترجمه کرده است و نشر ثالث آن را منتشر نموده است.

بیشتر بخوانید: تحلیل رمان لولیتا اثر ناباکوف ، عشق یا هوس مساله این است